Từ khi nào, tình yêu – thứ vốn dĩ nên tự do và cảm xúc – lại bị phân loại, gắn nhãn một cách tỉ mỉ đến vậy? Có lẽ hẹn hò hiện đại đã trở nên phức tạp đến mức để hiểu được chính cảm xúc của mình, con người phải liên tục sáng tạo ra những từ ngữ mới để gọi tên. Sau “ghosting”, “situationship”, “red flag”, “micro-wave”,… thì nay chúng ta lại có “shrekking” và “throning”. Hai thái cực này đối lập trong xu hướng hẹn hò, nhưng đều cùng phản chiếu một nhu cầu: Khát khao khẳng định bản ngã và vị thế xã hội thông qua tình yêu.
Tình yêu giờ đây không chỉ là câu chuyện của cảm xúc, mà còn là một phép tính toán quyền lực, hình ảnh và khả năng “định vị” bản thân giữa thế giới đầy những chuẩn mực ngầm.
“Shrekking” bắt nguồn từ tên bộ phim hoạt hình nổi tiếng “Shrek” (2001), kể về gã chằn tinh xấu xí nhưng đã chiếm được trái tim công chúa. Với ý nghĩa đó, “shrekking” mô tả xu hướng hẹn hò với người được cho là thấp hơn mình về ngoại hình, học vấn, địa vị hay xuất thân. Trong mối quan hệ này, người ta tìm thấy cảm giác an toàn và quyền kiểm soát, tin rằng họ sẽ được yêu thương nhiều hơn và ít bị tổn thương hơn.
Theo khảo sát năm 2024 của ứng dụng hẹn hò Bumble, 63% người dùng sẵn sàng hẹn hò với người lớn tuổi hoặc có ngoại hình bình thường vì tin rằng họ sẽ được đối xử chân thành hơn. Đó là một kiểu đầu tư cảm xúc có tính toán, nơi tình yêu trở thành hàng rào bảo vệ bản thân khỏi sự bấp bênh của thế giới hẹn hò hiện đại.
Ở chiều ngược lại, “throning” ám chỉ việc hẹn hò với người có địa vị cao hơn để nâng tầm hình ảnh cá nhân. Đối phương không chỉ là người yêu, mà còn như một “tấm gương” phản chiếu giá trị và thành tựu mà ta muốn được nhìn nhận. Khác với “đào mỏ” – khao khát có cuộc sống xa hoa thì một người “throning” quan tâm nhiều hơn đến danh tiếng, mạng lưới quan hệ hoặc sức ảnh hưởng của đối phương để nâng cấp giá trị bản thân.
Theo khảo sát của ứng dụng hẹn hò Plenty of Fish, gần 30% người độc thân thừa nhận họ xem việc hẹn hò như một cách để nâng cao vị thế xã hội. Trong khi đó, một nghiên cứu đăng trên tạp chí Science Advances cho thấy cứ bốn người dùng ứng dụng hẹn hò thì có một người chủ động tìm kiếm đối tượng có địa vị cao hơn mình, như một hình thức “leo thang xã hội” thông qua tình yêu.
Tình yêu vốn dĩ không phải là chiến trường của quyền lực hay địa vị. Nhưng trong thời đại mà mọi thứ đều có thể trở thành công cụ để “nâng cấp bản thân”, ngay cả trái tim cũng phải học cách sinh tồn.
Dù “shrekking” hay “throning” đều được gắn mác như hiện tượng mới, nhưng thật ra chúng chỉ là những văn hoá hẹn hò đã tồn tại từ lâu, nay được định nghĩa rõ nét hơn. Trong xã hội nơi mọi giá trị đều có thể được đo đếm bằng lượt like, thu nhập, danh tiếng hay địa vị thì tình yêu cũng dần biến thành một công cụ để định vị bản thân. Người ta không chỉ hỏi “mình có hạnh phúc không”, mà còn “mối quan hệ này khiến mình trông như thế nào trong mắt người khác?”. Khi áp lực “phải có một mối quan hệ đáng ngưỡng mộ” len lỏi khắp mạng xã hội, nhiều người trẻ vô thức xem việc yêu ai, yêu như thế nào là cách để chứng minh giá trị của mình, để “bằng bạn bằng bè” hoặc để thấy rằng mình không thua kém ai.
Vì vậy, nhìn ở một góc độ khác, việc chọn người “bình thường” để cảm thấy an toàn hay người “thành đạt” để nâng cao cuộc sống không hẳn là sai, bởi mỗi người có hoàn cảnh cùng lý do riêng để tìm kiếm sự cân bằng và tốt đẹp hơn. Trong thời đại mà việc khẳng định bản thân gần như trở thành một “nghĩa vụ xã hội”, giới trẻ đang chịu một áp lực khổng lồ để chứng minh giá trị của mình ở mọi khía cạnh, kể cả trong tình yêu. Khi thành công không chỉ được đo bằng sự nghiệp hay tài chính, mà còn bằng việc “yêu ai”, “người yêu làm gì”, “mối quan hệ trông ra sao” thì tình yêu vô tình bị biến thành một sân khấu trình diễn bản ngã.
Nhưng khi tình yêu bị biến thành phép so sánh địa vị, được đem ra “cân đo đong đếm”, khi giá trị con người được quy đổi bằng “đẳng cấp người yêu”, thì bản chất của yêu thương đã bị làm méo mó. Đó là một sự thiếu tôn trọng cảm xúc và làm tổn thương tình cảm của người khác.
Ngoại hình, tuổi tác hay thu nhập, dĩ nhiên đều ảnh hưởng đến sự hấp dẫn, và không có gì sai khi chúng ta bị thu hút bởi những yếu tố ấy. Nhưng tình yêu không phải là cuộc thi xếp hạng xem “ai cao hơn” hay “ai xứng đáng hơn”. Một mối quan hệ bền vững không chỉ được xây bằng lợi thế hay khoảng cách, mà bằng sự dũng cảm tháo bỏ mọi vai diễn xã hội để thực sự nhìn thấy nhau, bên nhau một cách “dễ thở”. Nếu muốn có một mối quan hệ trưởng thành, hãy bắt đầu bằng việc chọn yêu bằng sự tỉnh táo, không phải nỗi sợ cô đơn hay khát khao được công nhận. Hãy nhìn tình yêu như hai người đồng hành thay vì 2 chiếc sơ yếu lý lịch đặt cạnh nhau. Đó mới là một tình yêu đáng được gọi là “nâng cấp”.
