Gen Z được biết đến là thế hệ tự tin, không ngại thể hiện tiếng nói hoặc quan điểm, đề cao sức khỏe tinh thần và rạch ròi giữa công việc – cuộc sống. Nhưng chính trong môi trường công sở – nơi quyền lực không phân phối đều và kỳ vọng không phải lúc nào cũng rõ ràng – sự tự tin ấy đôi khi dễ dàng bị tổn thương.
Một lời phê bình nhẹ nhàng cũng có thể trở thành tổn thương sâu sắc, hay thậm chí được xem là một sự công kích không hơn không kém. Một sự so sánh (vô tình) cũng đủ làm họ cảm thấy mình “chưa đủ” và từ đó nhìn nhận tình huống của mình trở nên khó khăn hơn. Và đôi khi, chỉ một email bị bỏ quên hay một ý tưởng không được nhắc tên cũng khiến họ hoài nghi về năng lực lẫn giá trị bản thân, trong khi mọi thứ dường như không đến mức phức tạp đến vậy.
Niềm tin về giá trị bản thân của họ được gắn quá chặt vào sự ghi nhận từ bên ngoài – điều vốn khó kiểm soát trong môi trường chuyên nghiệp.
“Fragile ego”, hay cái tôi dễ tổn thương, là hiện tượng phổ biến hơn chúng ta tưởng. Nó không chỉ xuất hiện ở người mới đi làm, mà ngay cả những cá nhân thành công cũng có thể bị chi phối nếu “self-worth” của họ phụ thuộc quá nhiều vào thành tích.
Với gen Z, điều này càng dễ xảy ra khi họ bước vào môi trường công sở mang theo kỳ vọng rất lớn: về sự công bằng, về tiếng nói cá nhân, về sự công nhận. Nhưng khi môi trường thực tế không đáp ứng những điều ấy một cách trọn vẹn, sự thất vọng không chỉ hướng ra ngoài, nó quay ngược lại chính mình. Tôi không đủ tốt? Tôi không được yêu quý? Tôi đang thất bại? Những câu hỏi ấy có thể âm ỉ dẫn đến trầm cảm nhẹ, sự tự cô lập, hoặc ngược lại, trở nên phòng thủ, khép kín, tránh giao tiếp và phản hồi, đặc biệt là phản ứng mạnh mẽ với bất kỳ sự đóng góp nào.
Có một số trường hợp không hiếm, họ tách những lời nhận xét từ cấp trên ra khỏi bối cảnh của tình huống thực tế, mà quên mất “những giọt nước tràn ly” đều là kết quả của một quá trình dài. Từ đó, tạo điều kiện cho lòng tự tôn căng phồng lên và bản thân nghiễm nhiên trở thành nạn nhân trong mọi câu chuyện là điều dễ thấy.
Đó là chưa kể, những lần chủ động đơn phương rời khỏi công việc không theo với cam kết ban đầu, được diễn giải là “phù hợp”, “đúng thời điểm”,… được cho là để “bảo vệ bản thân”, “giữ lòng tự trọng”, chứ không được cân nhắc liệu rằng hành động ấy là sự tự giải thoát, hay thiếu trách nhiệm và không đủ sức vượt qua áp lực. Những tình huống cảm thấy “không thoải mái” thường có xu hướng được dán nhãn là “độc hại”. Đây cũng được xem là những biểu hiện của văn hoá cut-off – nếu không vừa ý, thì lập tức nghỉ ngay tức thì, bỏ qua cam kết đã đồng thuận, không thương lượng.
Chính vì vậy, quản lý cảm xúc, trung thực đối thoại với chính mình đã trở nên vô cùng quan trọng.
Giá trị bản thân không đến từ việc luôn được khen ngợi, mà đến từ khả năng đối diện với những giới hạn của chính mình mà không sụp đổ.
Một gen Z trưởng thành không phải là người luôn chắc chắn rằng mình đúng mà là người đủ vững để chấp nhận rằng mình đang học hỏi, đang tiến bộ, đôi khi vẫn còn vụng về. Tiếp theo, quan trọng hơn cả, là học cách xin lỗi và nói lời cảm ơn.
Một cái tôi khỏe mạnh không phải là cái tôi không bao giờ bị tổn thương mà là cái tôi biết nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc và cách ứng xử phù hợp với bối cảnh và đối tượng. Ví dụ, bạn không thể lúc nào cũng đòi hỏi đối phương lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của mình, mà trong khi bạn hạn chế giao tiếp, tránh né lời góp ý, hay thậm chí sử dụng “chiến thuật im lặng lạnh lùng” với người khác như một lẽ tất nhiên.
Chúng ta muốn sự công bằng nhưng bạn có làm điều tương tự với đồng nghiệp/cấp trên của mình chăng? Có nhìn mọi thứ theo nhiều phương diện khác nhau để hiểu đúng vấn đề hay không? Câu hỏi này, chỉ có bạn là người rõ nhất. Trước khi muốn nhận lại điều gì, chúng ta phải học cách cho đi (và đừng tô đậm cái tôi của mình).
Trong một thế giới làm việc đang liên tục thay đổi, đây là một số gợi ý mà gen Z có thể tham khảo để học cách xây dựng giá trị bản thân dựa trên:
– Sự phát triển bền vững, thay vì sự công nhận tức thời
– Khả năng thích nghi và học hỏi, thay vì thành tích hoàn hảo
– Tự quan sát và tự điều chỉnh, thay vì phản ứng theo cảm xúc
“Self-worth” không phải là chiếc huy chương bạn đeo khi chiến thắng hay tấm khiêng để loại bỏ những điều bất như ý. Nó là nền đất vững vàng cho bạn ngay cả khi mọi thứ xung quanh lung lay. Và có lẽ thế hệ gen Z học được cách tách mình khỏi nhu cầu phải “được ghi nhận mọi lúc”.
Tôi muốn lưu ý rằng bài viết này không nhằm phán xét đúng – sai hay công kích bất kỳ cá nhân nào, bởi bối cảnh môi trường công sở có rất nhiều tầng lớp cảm xúc, niềm tin và trải nghiệm – thứ không thể đơn giản đánh giá chỉ trong một khoảnh khắc hay những dính mắc cảm xúc.
Điều chúng ta có thể làm là học cách đối diện với chính mình – trung thực, can đảm và đầy bao dung (với người và với mình) – để hiểu đúng vấn đề mình đang gặp phải. Vì chỉ khi hiểu, chúng ta mới thật sự tự do khỏi chính những tổn thương mình mang theo.
