Ai mà chẳng thích những chuyện hài hước, ai mà chẳng thích được cười, thế nên những vở kịch của kịch gia danh tiếng Molière viết từ tận thế kỷ 17 vẫn còn được diễn đi diễn lại cho đến giờ. Nhưng khi là người trong cuộc của câu chuyện xấu hổ hiện đại liên quan đến tình dục, có khi đến Molière cũng phải đỏ mặt ngượng ngùng vượt qua nó trước khi biến nó thành chuyện cười vượt thời gian.
Tấn hài kịch của Xavier Dolan
Khoảnh khắc Nicolas thốt lên “Sao câu có thể nghĩ tôi đồng tính được chứ?” trước khi Francis đâm bổ xuống cầu thang bỏ chạy, tôi đã nghĩ đây có lẽ là tình huống khả ố nhất, câu chuyện xấu hổ nhất trong tất cả những cuốn phim hiện đại tôi từng xem suốt những năm tháng học môn phim ảnh. Xavier Dolan là đạo diễn của Les Amours Imaginaires, đồng thời cũng chính là anh chàng Francis đang chạy dần khỏi màn hình kia. Tôi chỉ thấy bóng lưng của anh ta, nhưng tôi có thể biết anh ta xấu hổ thế nào khi vừa thất tình vừa vạ miệng đi tỏ tình với một anh trai thẳng, đến mức á khẩu mà bỏ chạy như vừa phạm phải tội lỗi gì khủng khiếp lắm.
Chuyện là hai người bạn thân Francis và Marie cùng phải lòng anh chàng Nicholas, đẹp như chàng thơ khi anh ta xuất hiện trong những buổi café ba người, và thần thánh như tượng David khi anh ta nhảy cùng bà mẹ của mình trên nền ca khúc Pass This On của The Knife dưới ánh đèn disco. Một trai gay một gái thẳng, họ khao khát Nico, họ muốn ở gần anh ta, trò chuyện với anh ta về phim ảnh và nghệ thuật bên những điếu thuốc, mỗi người sống trong một ảo tưởng thành đôi với anh chàng tóc xoăn mắt xanh mơ màng như bước ra từ tiểu thuyết. Les Amours Imaginaires có nghĩa “những người yêu tưởng tượng”, và Dolan cứ để trí tưởng tượng của hai con người đó bay xa tít tắp, khao khát biến thành sự ám ảnh, thích thú ban đầu biến thành một kiểu tình yêu cần được phản hồi.
Chỉ có điều, tôi thắc mắc là sao họ phải chạy theo sự ỡm ờ mơ mơ tỉnh tỉnh của anh chàng Nico này từ đầu đến cuối phim, trong khi mọi chuyện có phải đơn giản hơn không nếu họ hỏi thẳng anh ta giới tính của anh ta là gì. Francis sẽ chẳng cần phải có cuộc hội thoại vô nghĩa đến thế với anh chàng Nico, anh ta cũng chẳng cần cảm thấy như mình vừa làm gì quá sai quấy với cảm xúc đối phương, hay tốn thời gian (và quà cáp) cho một mối tình vô vọng như vậy. Nhưng cũng phải thừa nhận rằng đạo diễn trẻ người Canada Dolan rất giỏi trong khoản cho nhân vật của mình đối mặt với tình huống éo le nhất có thể. Ở đó không có bạo lực, ở đó chỉ có những con người đối mặt với nỗi sợ hãi của mình: sự bẽ bàng trước người trong gia đình, trước bạn bè, trước người mình yêu, và trước cả người dưng.
Bẽ bàng như Francis cũng chỉ là biến thể nói quá của những bẽ bàng thường nhật tôi hoặc tự trải nghiệm hoặc nghe ai đó nói. Vài năm trước tôi có quen một anh chàng này, ở buổi hẹn thứ hai anh ta muốn cho tôi xem tấm ảnh thú vị nào đó được anh ta ghi lại, nhưng chắc anh chàng hào hứng quá hay sao mà quên tiệt luôn trong album ảnh điện thoại của mình có vài ba tấm ảnh hở hang của cô nào đó. Có trời mới biết là cô gái này gửi cho anh ta, hay anh ta chụp lại trên điện thoại, nhưng đó là những giây dài nhất đời anh ta. Khoảnh khắc anh ta nhận ra “thôi chết cô ấy đã nhìn thấy điện thoại mình có cái gì!” Thú thực là tôi thấy chuyện này cũng bình thường, có nghĩa giả sử nếu anh ta hỏi tôi nghĩ sao về anh ta sau hoàn cảnh đó, thì tôi cũng sẽ bật cười cho qua như vừa xem một tấm ảnh meme nhảm nhí bạn bè hay gửi vậy thôi. Nhưng sau buổi hẹn đó, anh chàng chẳng nhắn tôi nữa. Đến lúc đó tôi mới hiểu hóa ra chẳng phải ai cũng đối diện với câu chuyện xấu hổ của đời mình theo những cách giống nhau.
Xấu hổ chưa kìa?
Về cơ bản, bạn cảm thấy bẽ bàng khi bị “lột trần” một cách vô tình hay hữu ý, thứ cảm xúc phức tạp pha lẫn giữa xấu hổ, hoang mang và tội lỗi. Tưởng tượng bạn khỏa thân đứng giữa phố, ai cũng có thể thấy cơ thể bạn thế nào, từng chi tiết. Và cơ thể, vốn thường xuyên được miêu tả như một “thánh địa” ấy, đại diện cho sự riêng tư và cá nhân nhất. Phơi bày nó cũng là lúc bạn ở thế yếu, bạn ở trạng thái mong manh và dễ bị tổn hại nhất. Nên mới có chuyện nếu bạn phải đi nói chuyện trước đám đông, thế nào cũng sẽ có ai đó khuyên bạn hãy tưởng tượng đám đông đó đều đang không mặc gì, lúc đó họ mới là kẻ yếu, và bạn là kẻ mạnh. Một thứ sức mạnh lấn áp liên đới trực tiếp đến mức độ tự tin.
Ai cũng sợ bị lột trần vì chẳng ai muốn bẽ bàng, phải tự tỏ ra thản nhiên trước những chuyện xấu hổ, mà còn là tình dục. Nhưng ngược đời, có nhiều anh chàng lại làm ngược lại, điển hình là cái cách họ cho rằng gửi ảnh “cậu nhỏ” của mình cho ai đó. Có cả chục lý giải tâm lý phía sau nó, đến mức tất nhiên đánh đổi chút nguy cơ mất mặt cũng chẳng phải mất mát quá nhiều. Nhưng lý do phổ biến nhất được nhóm nghiên cứu của tiến sĩ Cory Pedersen từ Đại học Kwantlen Polytechnic tuyên bố nằm ở mưu cầu “có đi có lại”. “Những anh chàng thích gửi đi những tấm ảnh như vậy vì anh ta hi vọng có thể nhận lại một tấm ảnh riêng tư tương tự”, Pedersen lý giải. Ở trong mối quan hệ lâu năm thì không sao, ít nhất thì bạn cũng đã rõ khuôn mặt người ta, và chẳng xa lạ gì với cậu nhỏ của anh ta. Nhưng buồn cười là tôi đã nghe không biết bao nhiêu câu chuyện mấy anh chàng mới gặp gỡ ai đó qua ứng dụng hay va phải nhau ở một buổi đi chơi bên ngoài, đã sốt ruột phải gửi ngay đi một bức ảnh chẳng ai hỏi xin như vậy. Hoặc anh ta nghĩ đây là cách nhanh chóng, “visual” nhất thế hiện anh ta có hứng thú với ai đó, tán tỉnh ai đó hay mời gọi cuộc vui với đối phương. Mặc xác cái sự thật chẳng phải ai cũng nghĩ tình dục cần phải trực quan và thẳng tuột. Mặc xác một sự thật khác là bộ não đàn ông và phụ nữ không phản ứng theo cùng một cách với những yếu tố kích thích tình dục.
Tôi gọi đây là những tình huống kinh điển trong mớ hỗn độn bi hài của mối quan hệ tình cảm thời hiện đại. Bi là bởi mục đích giả định này thường chẳng bao giờ đem lại kết quả như những anh chàng kì vọng, thậm chí đang từ một gã đường hoàng, sáng sủa, đối tượng hẹn hò tiềm năng, chính anh ta lại biến mình thằng một gã “có vấn đề”, hoặc thiếu tự tin, hoặc biến thái kinh niên. Hài là bởi sau khi nhận những tấm ảnh như vậy, ai mà biết nên phản hồi thế nào cho một cái “vibe” lãng nhách, dễ đoán đến thế. Cuộc vui chưa kịp mở màn đã vội vã ra đi với chẳng úp mở, gay cấn, hồi hộp, tương tư… Nếu có một di sản để lại, tôi e nó sẽ chỉ còn là sự hối tiếc nếu chẳng may tấm ảnh không dừng lại ở câu chuyện của hai người, mà hai, ba người trong vòng tròn xã hội nho nhỏ, hay có khi, cả một cộng đồng mạng đói khát ngoài kia.
Có thứ cho qua, có thứ không
Những tình huống liên quan đến tình dục được ví von như tấn bi hài kịch bởi yếu tố bất ngờ, trên trời rơi xuống của nó, và tôi đổ lỗi phần lớn cho sự hiện đại của công nghệ. Một chiếc máy tính hay điện thoại vừa để làm việc, vừa để giải trí, vừa để thỏa mãn những nhu cầu riêng tư như xem porn hay lưu giữ vài tấm ảnh của cô nàng nóng bỏng nào đó như anh chàng tôi từng quen… Đa năng chẳng phải lúc nào cũng tốt, đời sống cá nhân và công việc cứ thế quay mòng mòng, đan xen rối rắm với nhau như ma trận, đến mức có khi bạn cũng quên béng mất có bao nhiêu cái tab trên cửa sổ màn hình, có bao nhiêu tấm ảnh xài rồi thì nên xóa đi, có bao nhiêu thời điểm bạn đang làm cái này rồi lại nhắn cho người kia. Ổ cứng lớn à? Vậy là bạn cũng chẳng cần phải tắt tab cho tiện. Màn hình cảm ứng à? Bạn hãy cứ chuẩn bị tinh thần gửi ảnh cho ai đó chẳng may chạm phải nút chọn một tấm ảnh khác. Còn chưa kể đằng nào thì dấn thân vào thế giới mạng thì cũng xem như bạn tự nguyện quyên góp thông tin cá nhân, những lịch sử tìm kiếm, những khao khát thầm kín, những tò mò nhảm nhí phơi bày và lưu trữ đâu đó cho đến lúc người ta tìm thấy lý do để sử dụng những thông tin này…
Nói chung, tôi nghĩ người xưa có lợi thế hơn trong khoản này, bớt vụng về hơn, bớt chủ quan hơn. Có là chuyện xấu hổ đến mấy, chấn động đến mấy thì cũng chỉ lưu truyền kiểu từ miệng người này đến người khác, rồi đến một lúc nào đó người ta cũng sẽ mỏi miệng với bạn mà đi kiếm những chuyện mới hơn, xấu hổ hơn, chấn động hơn để bàn tán. Còn thời nay, tôi e ai cũng nên chuẩn bị tâm lý sẵn sàng cho không phải một mà nhiều những tình huống bi hài như vậy. Có điều, khi đó, bạn có như anh chàng tôi quen trước đây mà biến mất như bong bóng vì không đối diện nổi với vài tấm ảnh thầm kín thể hiện xu hướng tình dục của anh ta bị ai đó vô tình nhìn thấy? Hay bạn bỏ chạy thất thần như Francis của Xavier Dolan? Điều này tùy thuộc vào mức độ để tâm của bạn tới cách người khác nhìn nhận chính mình. Có một sự thật là sẽ chẳng ai quan tâm đến người khác đủ nhiều để nhớ đến một câu chuyện đáng xấu hổ mà bạn là nhân vật chính, bản chất con người là sự ái kỉ đủ nhiều để việc của họ mới là trọng tâm. Và vì ái kỉ cũng là bản chất của bạn, nên sẽ chỉ có bạn bận tâm và chật vật xung quanh sự bẽ bàng của chính mình. Vượt qua được nó để thẳng thắn xin lỗi khi đặt ai đó vào hoàn cảnh không mong muốn xuất phát từ sự vụng về có thể tha thứ, hay hiểu lầm trong giao tiếp thì cũng là khi bạn nhận ra tình dục không phải trái cấm hay hộp đen người ta phải che dấu đến hang cùng ngõ hẻm. Và nếu Molière có tìm đến bạn như nhân vật chính cho câu chuyện hài của ông, thì cũng có sao?
