Làn sóng tinh giản bộ máy và cắt giảm nhân sự tối đa đang xảy ra ngày một mạnh mẽ ở hầu hết các ngành nghề, trong đó không thể không nhắc đến lĩnh vực Báo chí – Truyền thông. Vừa qua, ngày 15/1, Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC – là một đài truyền hình thành viên của Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) thông báo chính thức chấm dứt toàn bộ hoạt động, tức ngừng sản xuất, phát sóng 13 kênh thuộc Đài VTC trên tất cả hạ tầng tiếp phát sóng. Truyền hình Nhân Dân, Truyền hình Thông tấn, Truyền hình VOV, Quốc hội TV là những cái tên bên cạnh Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC cũng đi đến quyết định “đóng cửa” trong cùng tháng.
Trong diễn trình lịch sử, các hoạt động giải thể, sáp nhập là một phần không thể thiếu trong việc thực hiện mục tiêu nâng cao hiệu quả hoạt động, tiết kiệm chi phí tổ chức bộ máy của hệ thống không chỉ riêng ở Việt Nam mà còn ở nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, các quyết định xuất phát từ nhu cầu tối ưu hóa nguồn lực lại ảnh hưởng trực tiếp đến cả đời sống và tinh thần của người lao động.
Đơn cử trong sự kiện Đài VTC nói trên tắt sóng, có ít nhất 700 nhân sự rơi vào tình trạng chấp chới, bởi lẽ Đài truyền hình Việt Nam VTV chỉ tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ của đài dừng hoạt động chứ không tiếp nhận nhân lực trực thuộc đài. Con số này có thể tăng lên gấp nhiều lần khi nhiệm vụ hợp nhất, giảm số lượng cơ quan báo chí được thúc đẩy mạnh trong năm nay.
Tiếp đến, như một xu hướng tất yếu sau công cuộc số hóa ngân hàng, Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín (Sacombank) đã mạnh tay cắt giảm nhân sự, hầu hết là những người chưa có bằng đại học trong cùng thời điểm đầu năm. Tuy công bố cắt giảm gần 400 người so với năm 2023, nhưng theo kết quả kinh doanh quý 4/2024 của ngân hàng này, lợi nhuận tăng 59% và cả năm 2024 lợi nhuận tăng trưởng 30%. Làn sóng sa thải có thể là điều kinh khủng với nhân công, nhưng trong mắt các cổ đông lại là sự tiết kiệm chi phí và cho thấy doanh nghiệp này đang được quản lý tốt.
Có thể không chỉ riêng ngân hàng, đài truyền hình – các tổ chức vốn được xem là bền vững mà các doanh nghiệp tư nhân tại thị trường Việt Nam cũng sẽ có những động thái tương tự. Vinamilk – tên gọi tắt của Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vietnam Dairy Products Joint Stock Company) đã tiến hành tinh gọn gắt gao với quyết định sa thải hơn 600 nhân viên, chủ yếu là những nhân sự ở trình độ trung cấp với kinh nghiệm 5-20 năm, tập trung vào đội ngũ thương mại và đối ngoại với mức đền bù từ 2-6 tháng lương.
Và đương nhiên, làn sóng này không chỉ dừng càn quét ở các lĩnh vực nói trên mà còn phủ đen cả lĩnh vực công nghệ và một số lĩnh vực khác trên toàn cầu, với nguồn cơn là sự phát triển mạnh mẽ của AI, cho thấy nhiều tác động tiềm tàng của trí tuệ nhân tạo đến công việc của con người.
Chỉ riêng trong năm 2023, Google đã sa thải hơn 12.000 nhân viên thuộc nhiều bộ phận khác nhau trên phạm vi toàn cầu, chiếm 6% lực lượng lao động công ty. Lý giải cho đợt sa thải kế tiếp vào năm 2024, Sundar Pichai – CEO Google cho rằng cần cắt giảm nguồn lao động để có thể tập trung thực hiện một ưu tiên khác lớn hơn của công ty. Dù rằng yếu tố AI không được nhắc đến trực tiếp trong phát ngôn của ông như một lý do cho làn sóng sa thải nhưng khoản đầu tư 2 tỷ USD vào công ty AI Anthropic và sự kiện ra mắt mô hình AI Gemini của Google đã chứng minh cho điều đó.
Ngoài Google, hàng loạt những công ty công nghệ như Dropbox đã tiến hành cắt giảm khoảng 500 nhân viên vào năm 2023, trùng với thời điểm dịch vụ lưu trữ này tăng cường đầu tư vào công nghệ AI với công cụ tìm kiếm và tổ chức thông minh Dropbox Dash; hay với IBM – tập đoàn công nghệ máy tính từng tuyên bố muốn thay thế gần 8.000 nhân sự mà họ đánh giá có thể thay thế bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo.
Sự phát triển của công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc định hình lại cơ cấu, quy trình đào tạo và sự tăng giảm của lực lượng lao động. Như một xu hướng tất yếu, AI sẽ thay thế con người ở nhiều ngành nghề, lĩnh vực cụ thể như chăm sóc khách hàng, tài chính, phân tích thị trường hay truyền thông, dẫn đến tình trạng các công ty không còn cần đến nhiều nhân viên như trước.
Hay ngay cả trong lĩnh vực nghệ thuật, những bức tranh mang giá trị lịch sử và giá trị cảm xúc cao cũng dần không còn nằm trong thị hiếu của người chơi tranh mà dần bị thay thế bởi những loại hình sưu tập mới, tiêu biểu là NFT (Non-Fungible Token), công nghệ blockchain cho phép các tác phẩm tranh được số hóa và trở thành độc bản. Sự nổi lên của NFT được hỗ trợ mạnh mẽ bởi tranh do AI tạo ra, với các công cụ như DALL.E hay Mid Journey, việc tạo ra một bức tranh sinh động đến từng chi tiết mà không cần đòi hỏi trình độ hay kỹ năng nghệ thuật nào đã mở ra cánh cửa cho bất cứ ai có ý tưởng nhưng chưa biết cách thực hiện. Sự thành công này không chỉ đến từ tính mới lạ mà còn nhờ chi phí sản xuất thấp, khả năng đáp ứng nhu cầu nhanh chóng và sức hấp dẫn lớn đối với những nhà sưu tập yêu công nghệ.
Một ví dụ cụ thể đến từ Sotheby’s – một trong những công ty đấu giá mảng nghệ thuật hàng đầu thế giới được thành lập tại London vừa phải trải qua đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn trong năm 2024 do phải đối mặt với khó khăn về tài chính do thị trường nghệ thuật suy giảm, nguồn cung các tác phẩm nghệ thuật khan hiếm và sự thay đổi trong nhu cầu sưu tập tranh truyền thống và tranh NFT.
Nhìn vào bức tranh toàn cảnh, bạn cần tự đặt ra vấn đề: Chúng ta cần làm gì để đứng vững trước cơn bão sa thải? Câu trả lời cho vấn đề đó không chỉ đến từ những người đã may mắn vượt qua cơn bão, mà còn nên đến từ bất cứ ai đang tham gia vào thị trường lao động bất định. Khi làn sóng sa thải vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt trong năm 2025, đâu là cách để vượt qua là nỗi băn khoăn, trăn trở của rất nhiều người. Tuy nhiên, 4 cách sau đây sẽ giúp bạn có cái nhìn tích cực hơn, từng bước bồi dưỡng bản thân để thích ứng với thị trường việc làm khó khăn như hiện nay.
Làm chủ công việc và công nghệ
Không thể phủ nhận được một điều rằng, những công việc bị sa thải thường là những công việc được tự động hóa một cách dễ dàng, hoặc có quá nhiều vị trí có cùng chức năng trong một tổ chức.
Sẽ ra sao nếu cùng một công việc nhưng lại có đến hàng chục, hàng trăm nhân sự thực hiện? Đến thời điểm tài chính của doanh nghiệp bị thu hẹp dẫn đến kết quả tất yếu là cắt giảm nhân sự, lãnh đạo sẽ để ai là người ra đi? Đó có thể sự cạnh tranh giữa các nhân sự với nhau: Là những người không còn trẻ tuổi, không còn tài nguyên để khai thác; Mặt khác, cũng có thể là những nhân viên chưa tạo dựng được bề dày kinh nghiệm.
Trong trường hợp này, nhân sự nâng cấp bản thân liên tục, làm được những điều mà những người còn lại chưa thực hiện tốt, tạo ra hiệu quả trực tiếp trong công việc mới là lựa chọn hàng đầu của doanh nghiệp. Vậy nên việc bạn cần làm là tạo ra được tính độc đáo của công việc mình đang theo đuổi, tìm đúng điểm nghẽn để khơi thông, tăng năng suất làm việc. Bạn có thể tìm hiểu sâu về các kỹ năng của chuyên ngành bằng cách tận dụng các khóa học về công nghệ thông tin, marketing, kinh doanh, thiết kế, nhiếp ảnh,… miễn phí trên Google, Coursera, Udemy, EdX,… Lựa chọn học lên trình độ cao hơn đại học cũng là một cách cập nhật kiến thức mới, tự thử thách, rèn luyện bản thân cũng như có cơ hội giao lưu học hỏi với những người cùng lĩnh vực.
Bên cạnh đó, bạn cũng cần thích ứng với công nghệ nhưng cũng không được lệ thuộc vào công nghệ, bị dẫn dắt bởi công nghệ. AI tích hợp nhiều chức năng và mang đến lợi thế của chuyển giao công nghệ và đổi mới vậy nên, kiến thức về công nghệ kỹ thuật số là điều bắt buộc, bao gồm cả sự tỉnh táo trong cách dùng mạng xã hội, tiếp nhận thông tin từ đa nền tảng.
Xây dựng “đệm nghề nghiệp”
Thuật ngữ đệm nghề nghiệp (career cushioning) dùng để chỉ hoạt động xây dựng kế hoạch dự phòng để ứng phó với việc thất nghiệp, đột ngột mất việc làm hoặc đơn giản là ý định nghỉ việc trong tương lai của bạn. Hoạt động này nhấn mạnh vào tầm quan trọng của những phương án thay thế khi có tình huống xấu xảy ra, kể cả nếu không định nghỉ việc hay bị sa thải, thì đệm nghề nghiệp vẫn mang đến những kỹ năng, thu nhập và các mối quan hệ – những thành tố cấu thành một sự nghiệp đầy hứa hẹn của mỗi người, nhất là trong tình hình kinh tế thiếu ổn định khiến người lao động phải “lo xa”.
Đệm nghề nghiệp bao gồm nhiều hoạt động khác nhau như giao lưu, nâng cao kỹ năng, xây dựng thương hiệu cá nhân hoặc khám phá các cơ hội việc làm thay thế trong khi vẫn tiếp tục làm công việc hiện tại.
Xác lập các giá trị mong muốn trong công việc
Một trong những lý do thường gặp nhất khiến bạn không còn hứng thú với công việc chính là không cảm thấy các giá trị mình muốn xây dựng phù hợp với các giá trị của công ty. Bạn không thích việc sếp thường xuyên giao công việc vào những ngày cuối tuần? Bạn hy vọng được làm việc trong một môi trường cởi mở, nơi tạo điều kiện để nhân viên thỏa sức sáng tạo? Hãy ngồi lại và liệt kê những giá trị bạn mong muốn ở doanh nghiệp theo thứ tự ưu tiên và sử dụng nó nhưng một chiếc la bàn định hướng cho các quyết định.
Đánh giá lại kỹ năng cá nhân
Việc xác lập các giá trị không chỉ để nhìn nhận điều gì ở doanh nghiệp chưa phù hợp với mình mà còn để biết bản thân cần nâng cao điều gì. Kỹ năng là hành trang lớn nhất giúp bạn hoàn thành tốt công việc và khẳng định giá trị của chính mình tại nơi làm việc. Thông qua các khóa học ngắn hạn, các khóa đào tạo chuyên sâu đến từ các chuyên gia trong lĩnh vực bạn đang công tác, hoặc cũng có thể thông qua đồng nghiệp, cấp trên và bạn bè, bạn sẽ cải thiện được bản thân ở nhiều phương diện.
Cập nhật xu hướng nghề nghiệp
Các nhà tuyển dụng hiện nay cũng tận dụng sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng xã hội để đăng tải nhu cầu tuyển dụng nguồn nhân lực. Hãy theo dõi những tin tức tuyển dụng mới trên các trang mạng xã hội, các nhóm về nghề nghiệp, tuyển dụng và cả nhóm “review” các doanh nghiệp để từ đó nắm bắt được những thông tin mới về công việc, để bản thân biết đâu là những gì doanh nghiệp cần, để không bị tụt lại và có khả năng so sánh, kết luận được công việc như thế nào là phù hợp với chính mình.
Rèn luyện khả năng làm việc sâu
Làm việc sâu (deep work) được hiểu là khả năng tập trung cao độ vào một công việc đòi hỏi sự suy nghĩ trong một khoảng thời gian dài mà không để các yếu tố bên ngoài làm phân tâm.
Từ sau đại dịch COVID-19 – một cột mốc đánh dấu hình thức làm việc trực tuyến/tại nhà dần chiếm ưu thế, có thể thấy giờ đây bạn không dừng sự cạnh tranh việc làm của mình tại thị trường lao động trong khu vực mà đã thay đổi thành thị trường lao động trực tuyến trên toàn cầu. Điều này đồng nghĩa với việc bạn phải làm chủ công việc của mình cả về số lượng và chất lượng hơn bất cứ thời điểm nào trước đây và khả năng làm việc sâu là điều kiện cần để bạn làm được điều đó.
Một số phương thức để đạt được trạng thái làm việc sâu có thể kể đến như lập kế hoạch phân bổ thời gian hiệu quả (ngày, tuần, tháng) để làm việc chuyên sâu, trong khi vẫn giữ thời gian còn lại dành cho các công việc khác. Xác định rõ trọng tâm cần thực hiện cũng là điều không thể thiếu để cân đối quỹ thời gian vốn có, đảm bảo chất lượng của các công việc cần được thực hiện sâu. Cuối cùng, dựa trên định nghĩa về deep work, bạn cần loại bỏ các yếu tố khiến bản thân bị phân tâm như lựa chọn địa điểm, thời gian làm việc hay bật chế độ tập trung (focus mode) trên điện thoại.
Sẵn sàng với những cơ hội mới
Sau bước cập nhật tình hình tuyển dụng ở đa nền tảng, hãy ghi chú lại những thông tin quan trọng hay những công ty bạn đã đưa vào tầm ngắm để có thể nộp hồ sơ bất cứ khi nào họ đăng tin tuyển dụng. Xây dựng từng bộ hồ sơ cho mỗi doanh nghiệp khác nhau là điều cần thiết, bởi mỗi nơi đều có những yêu cầu riêng biệt trong bản mô tả công việc ban đầu. Hiểu rõ điều họ cần cũng chính là cách bạn sẽ nắm chắc được những cơ hội mới nếu không may bị sa thải hoặc quyết định nhảy việc.
Giữ vững khả năng xây dựng mối quan hệ
Đến thời điểm hiện tại, một trong số nhiều điều mà công nghệ máy móc vẫn chưa thể làm được chính là tạo dựng mối quan hệ giữa người với người. Dù ở bất kỳ ngành nghề nào, kết nối mối quan hệ vẫn luôn là điều rất quan trọng. Để làm được điều đó, bạn cần thể hiện trọn vẹn khả năng của mình trong công việc, sẵn sàng chấp nhận những trách nhiệm và khó khăn mới để từ đó mở rộng mạng lưới với mọi người xung quanh, tăng cơ hội được học hỏi cũng như được đề bạt cho các bước tiến trong sự nghiệp.
Ví dụ, trong một buổi hội thảo do công ty tổ chức, bạn sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều chuyên gia, những người có tên tuổi trong nghề. Hãy mạnh dạn tiến đến bắt chuyện, đặt câu hỏi và lắng nghe những chia sẻ, kinh nghiệm thực tế hữu ích từ họ. Và chủ động chính là yếu tố đầu tiên để xây dựng mạng lưới mối quan hệ tốt.
Tìm mình để vượt qua chính mình
Cuối cùng, bạn muốn đứng vững trước làn sóng sa thải cần phải “tìm mình”. Bạn sẽ không đợi đến khi vị trí của mình bị loại bỏ mới bắt đầu nghĩ về việc mình nên làm gì tiếp theo, mà thấu hiểu bản thân nên là việc diễn ra xuyên suốt từ khi bạn bước chân vào thị trường lao động. Bởi lẽ năng lực cạnh tranh của mỗi người sẽ bị hao mò nếu như họ không tìm được chính mình, không biết mình là ai, đang làm gì, vì điều gì.
Như một phiên bản mở rộng của bước đánh giá lại kỹ năng trong hoạt động xây dựng đệm nghề nghiệp (career cushioning), tìm mình trong trường hợp này không chỉ xem xét, bổ sung các kiến thức, kỹ năng còn thiếu mà còn là một hành trình trải nghiệm dài để bạn tìm điểm mạnh yếu, tìm hiểu sâu, kỹ ngành nghề mình theo đuổi và sau cùng, là hài hòa giữa cái bạn giỏi và điều xã hội cần cho công việc đó.
Tin tưởng vào giá trị mình tạo ra là bước đầu để bạn không bị mất phương hướng với những điều mình đã, đang và sẽ làm. Công việc hiện tại có đúng là công việc mình thích hay không? Mỗi buổi sáng khi thức dậy mình còn muốn tiếp tục đến văn phòng không? Khi kể với những mọi người xung quanh về công việc hiện tại, đó sẽ là những lời kể buồn rầu than thở, hay sẽ là sự vui vẻ hồ hởi?
Chúng ta không thể khẳng định chắc chắn một lúc nào đó mình sẽ bị đột ngột bị sa thải, hay cho rằng mình sẽ gắn bó lâu dài với một doanh nghiệp cho đến khi nghỉ hưu. Chúng ta chỉ cần tự đặt ra những câu hỏi phía trên, “tìm mình” qua những câu trả lời để có thể đứng vững trước bất kỳ cơn bão hay làn sóng nào khác.
