Bộ sưu tập gồm các xá lợi đá quý như thạch anh tím, ngọc trai, carnelian, vỏ sò và các lá vàng chạm nổi – vốn được chuẩn bị đem đấu giá tại Hồng Kông vào thứ Tư vừa qua – đã gây nhiều tranh cãi. Được Sotheby’s mô tả là sở hữu “ý nghĩa tôn giáo, khảo cổ và lịch sử không gì sánh được,” bộ hiện vật này được nhiều tín đồ Phật giáo coi là di vật thiêng liêng, mang thân xác của Đức Phật.
“Chưa từng có một hiện vật nào có tầm quan trọng tương đương trong lịch sử Phật giáo sơ khai được đưa ra đấu giá”, Sotheby’s từng viết trên trang giới thiệu và hiện đã được gỡ bỏ.
Những báu vật này do ba hậu duệ của William Claxton Peppé – một kỹ sư người Anh dưới thời thuộc địa – rao bán. Ông Peppé là người đã phát hiện ra chúng vào năm 1898 tại ngôi làng Piprahwa, thuộc vùng bắc Ấn Độ ngày nay. Dù Đức Phật đản sinh tại vùng đất nay là Nepal, ngài lại đạt giác ngộ, thuyết pháp và viên tịch tại Ấn Độ.
Bộ Văn hoá Ấn Độ ra thông cáo cho biết họ đang có “những hành động nhanh chóng và toàn diện” nhằm “ngăn chặn ngay lập tức” phiên đấu giá và “làm rõ tính phi pháp của sự việc này theo luật pháp quốc tế.” Bộ cũng kêu gọi Sotheby’s hoàn trả các di vật thiêng liêng này về “đúng nơi chúng thuộc về.”
Khu điền trang Birdpur của William Claxton Peppé, nơi phát hiện các báu vật, nằm tại bang Uttar Pradesh – chỉ cách Lumbini, nơi sinh của Đức Phật, khoảng 20 km.
Trong lần khai quật năm 1898, Peppé đã phát hiện một tháp Phật giáo cổ và một ngôi mộ bằng đá sa thạch có cấu trúc giống quan tài. Bên trong là năm bình đựng khoảng 1.800 viên đá quý, kim loại quý, và những mảnh tro cốt được cho là có niên đại khoảng năm 240 TCN.
Một dòng khắc trên một trong những bình chứa xác nhận đây là tro cốt của Đức Phật. Theo truyền thống, sau khi viên tịch vào khoảng năm 480 TCN, xá lợi của Đức Phật được phân chia và an táng tại tám địa điểm khác nhau.
Nhiều nhà sử học tin rằng đây là lần đầu tiên trong thời hiện đại có một phát hiện đáng tin cậy liên quan đến xá lợi của Đức Phật, và phát hiện này ngay lập tức thu hút sự quan tâm sâu sắc từ giới học giả và tín đồ Phật giáo toàn cầu.
“Những xá lợi bằng đá quý này, rất có thể do người trong tộc của Đức Phật dâng cúng, về bản chất cũng thiêng liêng và quý giá không kém gì phần tro cốt được tìm thấy cùng lúc,” Giáo sư Karam Tej S. Sarao – nguyên Trưởng khoa Phật học, Đại học Delhi – nhận định.
Những báu vật được đem đấu giá chỉ là một phần nhỏ trong tổng số hiện vật được phát hiện. Sau cuộc khai quật, phần tro cốt và xá lợi chính được chính quyền Anh trao tặng cho vua Chulalongkorn của Xiêm (nay là Thái Lan). Chúng hiện được lưu giữ tại các địa điểm Phật giáo quan trọng ở Thái Lan, Myanmar và Sri Lanka.
Phần lớn đá quý được chuyển đến một bảo tàng ở Kolkata, theo thông tin từ chính phủ Ấn Độ. Còn khoảng một phần năm bộ sưu tập – là bản sao của các hiện vật chính – được Peppé giữ lại.
Quyết định đem đấu giá phần hiện vật do hậu duệ của Peppé nắm giữ đã vấp phải chỉ trích dữ dội từ các học giả. “Lòng tham cũng phải có giới hạn. Việc thương mại hoá những xá lợi này cần bị dừng lại,” Giáo sư Sarao tuyên bố, đồng thời kêu gọi hoàn trả các báu vật về tháp Piprahwā – nơi chúng được phát hiện – để “phụng thờ đúng nơi, đúng nghĩa.”
Hai chuyên gia nghệ thuật Phật giáo Đông Nam Á – Conan Cheong và giáo sư Ashley Thompson (Đại học SOAS, London) – cũng nhận định trong một nghiên cứu chung rằng việc bán đấu giá hiện vật này là hành vi “duy trì bạo lực thuộc địa.” Với những Phật tử thời xưa và cả nhiều Phật tử hôm nay, đá quý, tro cốt và xương đều là những xá lợi mang thân thể và linh khí của Đức Phật.
Hiện bộ hiện vật đang do Chris Peppé – chắt nội của William Peppé – và hai người anh em họ sở hữu. Từ khi thừa kế bộ sưu tập năm 2013, gia đình này đã nỗ lực trưng bày công khai và chia sẻ thông tin thông qua Dự án Piprahwa, nhằm mang đến góc nhìn học thuật và cộng đồng.
Trước khi phiên đấu giá bị hoãn, Chris Peppé chia sẻ rằng gia đình ông luôn mong muốn “trao bộ xá lợi này cho cộng đồng Phật giáo.” Tuy nhiên, theo ông, việc chọn đền chùa hay bảo tàng để hiến tặng gặp không ít trở ngại. “Cuộc đấu giá này, kỳ lạ thay, lại giúp những viên ngọc này được chú ý – có thể đây là cách công bằng và minh bạch nhất để chuyển giao chúng đến đúng nơi”, ông nói.
Chris Peppé cho biết 25% số tiền thu được sẽ được quyên tặng cho các tổ chức Phật giáo, và 25% khác dành cho việc trưng bày bộ sưu tập Piprahwa chính tại Kolkata, vốn chưa từng được công khai trước công chúng.
