Không khó để bắt gặp hình ảnh những nhân viên im lặng trong cuộc họp, gật đầu trước mọi chỉ đạo, thận trọng với từng dòng tin nhắn gửi sếp. Có rất nhiều lý do khiến người ta sẵn sàng đánh đổi một phần cái tôi để đổi lấy sự “sống sót” ổn định trong môi trường công sở.
Nhiều người đơn giản là thiếu trải nghiệm và kinh nghiệm làm việc nên họ chưa dám thể hiện quá nhiều quan điểm cá nhân. Lúc này, im lặng là một lựa chọn an toàn nhất để tránh làm mất sự hòa hợp, tránh bị đánh giá là “non”, “thiếu tôn trọng cấp trên” hay “không biết vị trí của mình ở đâu”.
Cũng có người từng nói lên ý kiến cá nhân, thẳng thắn đóng góp hoặc phản biện trong một cuộc họp. Tuy nhiên, phản ứng họ nhận được lại là sự lạnh nhạt, dè chừng của đồng nghiệp, thậm chí là thái độ không mấy thiện cảm từ sếp. Sau một cú “trượt” như vậy, họ rút kinh nghiệm, chọn cách thu mình, gấp gọn cái tôi và… cất đi để có thể “yên phận” tiếp tục công việc.
Một nhóm khác lại chủ động không muốn “làm lớn chuyện”. Với họ, công việc chỉ đơn thuần là nguồn thu nhập, không phải sân khấu để phô trương quá nhiều về năng lực hay cá tính bản thân. Họ tập trung hoàn thành phần việc được giao, tránh xung đột và giữ khoảng cách vừa đủ với môi trường xung quanh. Họ đánh đổi sự nổi bật để đổi lấy sự yên ổn, trong một guồng máy cạnh tranh khốc liệt như công sở.
Nhìn chung, việc không toàn tâm là-chính-mình trong môi trường công sở là lựa chọn không sai, không hèn nhát mà là một cách thích nghi. Thể hiện cái tôi vừa đủ, cư xử đúng mực được xem là chiến lược thông minh để hòa nhập với môi trường, vừa tránh làm mất lòng người khác, vừa “bảo toàn” việc làm và thu nhập.
Trái ngược với số đông chọn sự an toàn, vẫn có những người quyết định sống thật: dám thể hiện điểm yếu của bản thân, nói ra quan điểm, thẳng thắn nhìn nhận vấn đề và bộc lộ rõ nét tính cách của mình. Họ không muốn ép mình trong một phiên bản đã được chỉnh sửa kỹ lưỡng cho hợp với những quy tắc ngầm chốn công sở. Thậm chí, chọn nhảy việc liên tục chỉ vì mỗi ngày đi làm, đều không cảm thấy được là chính mình.
Đối với nhiều người, đặc biệt là thế hệ Z – lực lượng lao động chính hiện nay và cũng là thế hệ có tỷ lệ nhảy việc cao, việc cho phép bản thân thể hiện quan điểm phản đối, chia sẻ khó khăn, công khai khuyết điểm của bản thân là một cách bảo vệ sức khỏe tinh thần.
Họ không muốn lắng nghe những lời như: “Em đừng ý kiến nhiều quá về việc này nha, không hợp văn hóa công ty”, “Sếp không thích những người hay phản biện nên em cứ lắng nghe thôi nha!” hay “Đi làm là phải tạo dựng mối quan hệ nên em thường xuyên tham gia ăn uống với mọi người đi!”, “Ở nhà thì hướng nội chứ đi làm thì chịu khó nói chuyện với anh chị”,… Những lời nhắc nhở tưởng chừng vô hại ấy đối với nhiều người, lại là dấu hiệu của một môi trường ngộp thở và thiếu an toàn về mặt tâm lý. Việc phải liên tục gồng mình, che giấu cảm xúc và tính cách thật, phải luôn kiểm soát từng lời nói, hành động để làm vừa mắt, vừa lòng người khác là một dạng tiêu hao nhiều năng lượng.
Vì vậy, lựa chọn sống thật giúp giảm thiểu sự mâu thuẫn nội tại giữa con người bên trong và vai diễn bên ngoài. Thay vì dùng năng lượng vào việc kìm nén, người ta có thể sử dụng năng lượng của mình cho sáng tạo, phát triển chuyên môn và tạo giá trị thực sự. Về lâu dài, điều này giúp xây dựng nền tảng vững chắc cho hiệu suất công việc, gắn kết nhân sự bởi không ai có thể đi đường dài với một phiên bản gồng và gượng.
Sống sót hay sống thật, đều là những lựa chọn tồn tại trong thực tế với những lý do và cái giá riêng. Tuy nhiên, bên cạnh những lựa chọn mang tính cá nhân ấy, cũng cần phải đặt chúng lên hệ quy chiếu bối cảnh chung, ở đây chính là môi trường công sở.
Thực tế, văn phòng công sở không phải sân khấu để ta phô diễn mình là ai, cũng không phải chiến trường buộc ta phải giả dối để tồn tại. Nó là một hệ sinh thái phức tạp – nơi hàng chục, hàng trăm cá nhân cùng làm việc vì một mục tiêu chung, dưới áp lực vô hình của KPI, deadline, quyền lực, văn hóa, quy tắc,… Do đó, bản sắc cá nhân là quan trọng, nhưng không phải là tất cả. Việc hiểu mình đang ở đâu, đối diện với những gì và cần thể hiện ra sao mới là yếu tố quyết định.
Sống sót – trong môi trường công sở hay ở bất cứ nơi làm việc nào – là bản năng, cơ chế giúp con người thích nghi và tồn tại. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc từ bỏ giá trị cốt lõi của bản thân. Trái lại, chính khi ý thức được mình đang sống sót, chúng ta mới có thêm cơ hội để ngẫm nghĩ, thậm chí học cách loại trừ để biết điều gì khiến mình thực sự tin tưởng, điều gì có thể khiến mình gắn bó, điều gì có thể linh hoạt để hòa nhập,…
Sống thật, vì thế, là một bước tiến cao hơn khi chúng ta không chỉ thích nghi để tồn tại, mà còn dám khẳng định sự hiện diện của bản thân, đối thoại thay vì né tránh, thể hiện trong giới hạn nhất định. Tuy nhiên, sống thật không phải là hành xử theo cảm xúc bộc phát hay đòi hỏi những đặc quyền cá nhân. Nếu không khéo léo, cái tôi có thể bị nhìn nhận thành khó hợp tác, bảo thủ, không nghĩ cho tập thể,… Cho nên, sống thật nghĩa là làm chính mình trong một phiên bản đã được mài giũa cẩn thận bởi những trải nghiệm, kiến thức và bản lĩnh, vừa vặn với môi trường làm việc.
Cuối cùng, sống thật hay sống sót không phải là hai lựa chọn loại trừ lẫn nhau mà là sự dung hòa trong một môi trường phức tạp. Một phiên bản không phô trương cái tôi, nhưng cũng không đánh mất mình mới là chiến lược sinh tồn hữu hiệu nơi công sở.
