Lệnh cấm dự kiến sẽ có hiệu lực từ năm học 2025-2026, khiến tương lai của sinh viên quốc tế tại Harvard – trường đại học lâu đời, giàu có và danh tiếng nhất nước Mỹ – trở nên bất định.
Tranh cãi bùng lên sau khi Harvard từ chối cung cấp dữ liệu chi tiết về sinh viên quốc tế theo yêu cầu từ Bộ An ninh Nội địa. Bộ trưởng Kristi Noem cáo buộc trường này “kích động bạo lực, bài Do Thái và có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc.”
Đáp lại, Harvard đã đệ đơn kiện và một thẩm phán liên bang tại Boston đã tạm thời đình chỉ lệnh cấm trong vòng hai tuần. Tuy nhiên, nếu chính quyền Trump thắng kiện, các sinh viên quốc tế mới sẽ không được nhập học, còn những người đang theo học sẽ phải chuyển trường hoặc đối mặt nguy cơ mất tình trạng hợp pháp tại Mỹ.
Các trường đại học hàng đầu của Mỹ, trong đó có Harvard, từ lâu đã phụ thuộc nhiều vào sinh viên quốc tế, những người thường đóng học phí cao hơn công dân Mỹ, đồng thời đóng góp không nhỏ vào các lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, khoa học và công nghệ.
Giáo sư Simon Marginson, chuyên gia giáo dục đại học tại Đại học Oxford (Anh), nhận định chính sách của ông Trump là “một sai lầm nghiêm trọng”, có thể làm suy yếu vai trò dẫn đầu toàn cầu của Mỹ trong nghiên cứu và phát triển kể từ sau Thế chiến thứ hai.
Việc giảm số lượng sinh viên quốc tế không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu mà còn đe dọa “dòng chảy nhân tài” của nước Mỹ – theo ông Marginson. “Trung Quốc sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn hơn với sinh viên và nhà nghiên cứu từ các nước đang phát triển,” ông nói, đồng thời dự báo “Tây Âu cũng sẽ hưởng lợi đáng kể.”
Trước cả khi lệnh cấm của Tổng thống Trump nhắm vào Harvard được công bố, làn sóng lo ngại trong cộng đồng sinh viên quốc tế tại Mỹ đã âm ỉ từ lâu. Từ những phát ngôn mang màu sắc chống nhập cư, cắt giảm ngân sách giáo dục đến việc can thiệp vào hoạt động nội bộ của các trường, bầu không khí trở nên ngày càng bất ổn.
Hàng trăm thị thực sinh viên đã bị thu hồi trong thời gian qua. Một số sinh viên còn bị giam giữ hoặc đối mặt với nguy cơ trục xuất vì tham gia các hoạt động ủng hộ Palestine hoặc các phong trào chính trị khác.
Tại Harvard, hơn 25% trong số khoảng 25.000 sinh viên đến từ hơn 140 quốc gia bao gồm cả người thừa kế ngai vàng nước Bỉ. Khi lệnh cấm có hiệu lực, nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ nhóm này.
Trong số đó, sinh viên Trung Quốc chiếm tỷ lệ lớn nhất – khoảng 20% tổng số sinh viên quốc tế tại Harvard. Trung Quốc từng là quốc gia có số lượng sinh viên sang Mỹ học tập cao nhất, trước khi bị Ấn Độ vượt qua vào năm ngoái.
Tuy nhiên, số lượng sinh viên Trung Quốc tại Mỹ đã giảm đáng kể – từ hơn 372.000 người trong năm học 2019–2020 xuống còn khoảng 277.000 người trong năm học 2023–2024 do tác động của đại dịch Covid-19 và căng thẳng Mỹ – Trung leo thang.
Không chỉ sinh viên, nhiều nhà nghiên cứu Trung Quốc cũng bị ảnh hưởng bởi chương trình “Sáng kiến Trung Quốc” (China Initiative) mà ông Trump khởi động trong nhiệm kỳ đầu, vốn bị chỉ trích là phân biệt chủng tộc và mang nặng tính chính trị. Kết quả là, nhiều học giả đã rời Mỹ để tiếp tục nghiên cứu tại các trường đại học trong nước.
Phản ứng trước lệnh cấm với Harvard, chính phủ Trung Quốc cho rằng hợp tác giáo dục giữa hai nước “mang lại lợi ích chung” và khẳng định sẽ “bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của sinh viên, học giả Trung Quốc đang học tập và làm việc ở nước ngoài.”
“Trung Quốc từ trước đến nay luôn phản đối việc chính trị hóa các hoạt động giao lưu giáo dục,” phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mao Ninh phát biểu trong một buổi họp báo hôm thứ Sáu. “Các hành động như vậy chỉ khiến hình ảnh và uy tín quốc tế của Mỹ bị tổn hại.”
Izzy Shen, 23 tuổi – sinh viên đến từ Bắc Kinh chuẩn bị nhập học Harvard – cho biết hồ sơ xin visa của cô bị từ chối chỉ vài giờ sau khi lệnh cấm được công bố.
Một thẩm phán liên bang tại Boston vừa tuyên bố sẽ gia hạn lệnh cấm tạm thời ngăn chính quyền Tổng thống Donald Trump thu hồi quyền tuyển sinh sinh viên quốc tế của Đại học Harvard – một chiến thắng bước đầu cho ngôi trường danh giá đang đối mặt với hàng loạt cuộc tấn công từ Nhà Trắng.
Thẩm phán Allison Burroughs cho biết bà dự kiến ban hành lệnh cấm sơ bộ vào ngày 29/5, tức sáu ngày sau khi Harvard được tạm thời bảo vệ khỏi động thái siết chặt từ Bộ An ninh Nội địa Mỹ.
Buổi điều trần tại tòa diễn ra cùng lúc với lễ tốt nghiệp đang được tổ chức tại khuôn viên Harvard, cách đó chỉ khoảng 8km. Tại buổi lễ, quyền Hiệu trưởng Alan Garber nhận được tràng pháo tay kéo dài sau phát biểu chào mừng sinh viên tốt nghiệp đến “từ khắp các con phố, mọi miền đất nước và toàn thế giới”. Ông nhấn mạnh: “Toàn thế giới – đúng như lẽ ra phải thế.”
Harvard cho rằng việc thu hồi quyền tuyển sinh sinh viên quốc tế sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng. Hiện nay, hơn 25% sinh viên của trường đến từ nước ngoài, riêng tại Trường Chính sách công Harvard Kennedy, gần 60% học viên là người quốc tế.
Trong thời gian qua, chính quyền Trump liên tiếp gia tăng áp lực lên Harvard: đóng băng hàng tỷ USD tài trợ, đề xuất xóa bỏ quy chế miễn thuế và mở cuộc điều tra về khả năng phân biệt đối xử với ứng viên là người da trắng, người châu Á, nam giới hoặc người dị tính.
Ngoại trưởng Marco Rubio hôm thứ Tư (giờ Mỹ) cho biết chính quyền Tổng thống Trump sẽ bắt đầu thu hồi một cách quyết liệt visa của sinh viên Trung Quốc đang theo học tại các trường đại học Mỹ, đặc biệt là những người bị cáo buộc có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc hoặc theo học các lĩnh vực “nhạy cảm”, dù ông không nêu rõ đó là những ngành nào.
Hiện có hơn 275.000 sinh viên Trung Quốc đang học tập tại hàng trăm trường đại học ở Mỹ, tạo nguồn thu lớn cho các trường cũng như cung cấp lực lượng nhân tài quan trọng cho các công ty công nghệ Mỹ. Thông báo của ông Rubio đã gây ra làn sóng hoang mang và thất vọng trong cộng đồng sinh viên có kế hoạch nhập học trong năm tới.
Trước tuyên bố này, các động thái siết chặt visa chủ yếu nhắm vào nhóm các trường Ivy League như Harvard, Columbia và University of Pennsylvania – những trường bị cáo buộc là có xu hướng thiên tả và dung túng chủ nghĩa bài Do Thái.
Bà Lynn Pasquerella, Chủ tịch Hiệp hội Các trường Cao đẳng và Đại học Mỹ (AAC&U), cảnh báo chính sách mới sẽ gây tác động tiêu cực cả về mặt tài chính lẫn chất lượng học thuật cho các trường tại Mỹ: “Giờ đây, sinh viên Trung Quốc khi bị soi xét quá mức đang cân nhắc chọn những quốc gia khác. Đó là tổn thất lớn cho nước Mỹ. Một cuộc chảy máu chất xám thực sự.”
Tối thứ Tư vừa qua, Bộ An ninh Nội địa Mỹ (DHS) đã gửi thông báo đến Harvard cho biết trường sẽ có 30 ngày để cung cấp bằng chứng phản đối kế hoạch thu hồi quyền tuyển sinh sinh viên quốc tế, một bước lùi rõ rệt so với tuyên bố tuần trước rằng quyết định này sẽ có hiệu lực ngay lập tức.
Nếu lệnh thu hồi được thực thi, Harvard sẽ không thể tuyển sinh viên quốc tế mới, và những sinh viên đang theo học sẽ buộc phải chuyển sang trường khác hoặc đối mặt với nguy cơ mất tư cách cư trú hợp pháp tại Mỹ.
Không chỉ sinh viên loay hoay tìm hướng đi mới, các chính phủ và trường đại học nước ngoài cũng nhanh chóng vào cuộc, tận dụng cơ hội để thu hút nhóm sinh viên bị Harvard từ chối.
Tại Hồng Kông, giới chức địa phương đã kêu gọi các trường đại học hành động mạnh mẽ nhằm chiêu mộ “nhân tài hàng đầu.” Trưởng Đặc khu Hành chính Hồng Kông – ông John Lee – tuyên bố hôm thứ Ba rằng “Hồng Kông luôn rộng cửa chào đón các sinh viên bị phân biệt đối xử hoặc đối xử bất công tại Mỹ.”
Hiện đặc khu này có bốn đại học lọt vào top 100 bảng xếp hạng Best Global Universities của U.S. News & World Report, trong đó Harvard đứng đầu. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng tự do học thuật tại Hồng Kông đã bị thu hẹp kể từ khi Bắc Kinh áp đặt Luật An ninh Quốc gia năm 2020.
Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong (HKUST) cũng vừa phát đi thông báo sẵn sàng tiếp nhận sinh viên đã trúng tuyển hoặc đang theo học tại Harvard.
Không chỉ châu Á, châu Âu cũng đang đẩy mạnh nỗ lực thu hút giới khoa học và sinh viên quốc tế lo ngại về khả năng cắt giảm ngân sách nghiên cứu và tự do học thuật tại Mỹ. Tuần này, Liên minh châu Âu công bố chương trình mang tên “Choose Europe” với ngân sách lên tới 570 triệu USD nhằm kêu gọi các tài năng toàn cầu chọn châu Âu làm điểm đến học tập và nghiên cứu.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, dù không nêu đích danh ông Trump, đã nhấn mạnh tại một sự kiện ở Đại học Sorbonne (Paris): “Châu Âu sẽ không thỏa hiệp với những nguyên tắc cốt lõi. Chúng tôi sẽ luôn là ngôi nhà của tự do học thuật và nghiên cứu.”
Dẫu vậy, theo chuyên gia tư vấn du học Alex Zeng tại Quảng Châu, các trường đại học Mỹ vẫn là lựa chọn hàng đầu với phần lớn sinh viên Trung Quốc. “Những gia đình có điều kiện vẫn muốn gửi con sang Mỹ,” ông nhận định.
