Thứ duy nhất tôi nghĩ được khi nhắc đến cụm từ “ngáo quyền lực” là căn bệnh cúm: ai cũng có thể mắc, và chẳng có thuốc gì thực sự hữu hiệu để chiến thắng được nó.
Một người làm nội dung trực tuyến với năng lực bán hàng ấn tượng, sở hữu hàng triệu người theo dõi quá tự tin với sức ảnh hưởng của mình, bắt đầu có những hành động không đúng với người tiêu dùng tin tưởng cô. Một cộng đồng “anti” được lập nên, và những “chiến dịch” tẩy chay theo hình thức đặt hàng rồi “bom” bắt đầu. Sự tự hào về “sức mạnh cộng đồng”, về “quyền lực của người tiêu dùng” được rêu rao.
Những kịch bản quen thuộc như vậy vẫn diễn ra mỗi ngày: những nghệ sĩ trong ánh hào quang mơ hồ và các “antifan”, vài chủ quán nổi tiếng và những reviewer bất chấp… Đó không hẳn là những cuộc đối đầu, với tôi, đó chỉ đơn giản là sự chạm trán của hai thực thể cùng mắc một căn bệnh mang tên “ngáo” quyền lực. Chẳng qua một bên nổi tiếng, một phía ẩn danh – cũng chính là những con bệnh ta vẫn thường thấy mỗi ngày. Ắt hẳn đó là điều thú vị duy nhất khi ta nhắc đến thứ bệnh mang tính xã hội này: nó thực sự công bằng khi ai cũng có thể mắc phải.
Có phần giống như bệnh cúm, “ngáo” quyền lực là thứ hiện diện mỗi ngày quanh ta chứ chẳng lạ lẫm gì. Phiên bản đơn giản – nếu bạn có người nhà hay đi tập thể dục ở công viên hoặc hay đi sinh hoạt tổ dân phố – thường hiển hiện dưới dạng một người hàng xóm tốt bụng nào đó biết “tin nội bộ từ nhà nước”. Phiên bản nâng cao và cập nhật hơn, với sự hỗ trợ của mạng xã hội diệu kỳ – chúng ta có những người-nổi-tiếng với nhiều người theo dõi hơn là một nhóm người ở công viên – phát ngôn về những chủ đề xã hội đầy nhức-nhối (mà thực ra họ chẳng hiểu gì). Hay chỉ đơn giản là một chủ đề “nóng”, đôi khi.
Phiên bản “lạ kỳ” hơn và cũng lại nhan nhản hơn – những người đứng sau một tài khoản trên mạng, an toàn và ẩn danh, lao vào những chủ đề đa dạng đầy nhiệt-huyết (cũng vẫn chẳng hiểu gì, dĩ nhiên). Và trên hết, cũng giống như bệnh cúm – bất cứ ai cũng có thể nhiễm phải, và đầy thương tiếc phải nói rằng có khi người ta sẽ chẳng thể chữa khỏi nổi chứng bệnh này.
Bạn không tự nhiên bị cúm, và cũng như thế, “ngáo” quyền lực không phải là một thứ tích hợp trong bộ gene của bạn, đủ ngày đủ tháng là nổ cái đùng. Chỉ đơn giản là “có người dám nghe, có người dám nói” – theo nghĩa buồn cười nhất của nó. Dù là theo kiểu nào – bạn là một tài khoản có nhiều người theo dõi và cảm thấy mình thật tài ba có sức ảnh hưởng, hay ngược lại bạn muốn nói một cái gì đó khiến nhanh thật nhanh nhiều thật nhiều người theo dõi mình – thì thực ra, căn nguyên của cái “ngáo” đến từ sự khát khao những giá trị mà bạn chẳng hề sở hữu.
Xét cho cùng, thứ bạn đang làm, chỉ đến từ nhu cầu được tung hô, được hưởng ứng và tôn thờ bởi số đông – và dành thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu đến nơi đến chốn về một vấn đề gì đó thì thực sự đi ngược lại đòi hỏi về tốc độ. Vậy nên bạn cứ nói vung lên – đôi khi là những gì bạn nghĩ trong đầu, qua cái màng lọc của kiến thức thưa thớt, đôi khi là những thứ bạn tìm hiểu và tin rằng điều đó sẽ thu hút số đông – mặc cho đâu là sự thực. Và trong phần đa trường hợp thì cái thứ số đông muốn nghe, háo hức nhận được, vui mừng để hùa theo lại thường là những thứ sai lệch, vì chẳng có thứ gì vừa đúng vừa hay lại vừa ăn liền.
Bản thân tôi, khi nói về câu chuyện “ngáo quyền lực”, tôi chợt nghĩ: “Liệu mình có đang tự nghĩ rằng mình có một quyền lực gì đó, khi được quyền đứng đằng sau con chữ ẩn danh để chỉ trích những người khác?”. Bởi nó giản đơn và nhan nhản, nên dễ hiểu khi chính tôi sẽ sa đà vào những hào quang tưởng tượng đó một cách dễ dàng, có thể là ngay lúc này đây.
Sẽ tốt hơn, nếu thay vì than phiền hay chỉ trích, góp lời hay đánh giá, ta tập cho mình cách phòng ngừa tự thân, theo cái cách mà Jürgen Klopp trả lời khi được hỏi về dịch viêm đường hô hấp cấp: “Điều tôi không thích ở cuộc sống này, là mấy người coi trọng ý kiến của một huấn luyện viên bóng đá về một vấn đề rất nghiêm trọng. Tôi thực sự không hiểu điều đó. Việc người nổi tiếng nói ra ý kiến chẳng quan trọng gì cả. Chúng ta phải nói những vấn đề thuộc phạm trù mình biết, chứ không phải lấy một người không biết gì như tôi ra phỏng vấn […].”
Bước chậm lại một nhịp, nhìn thật kỹ những gì đang xảy đến, đừng nhắm mắt nhảy vào góp vui với những gì mình chưa hiểu rõ: dĩ nhiên, điều đó cũng chẳng dễ dàng gì. Nhưng cũng chẳng khó hơn việc bạn phải mò dậy vào một sáng tinh mơ Chủ nhật đẹp trời để đến phòng tập thay vì lượn lờ cafe với chúng bạn: có sức khoẻ thì sẽ tránh được bệnh tật, bạn tôi.
