Chẳng ai nghĩ đến khái niệm tình yêu thời hiện đại, cho đến khi tờ New York Times đẻ ra hẳn một mục “Modern Love” trên trang báo in của họ hàng tuần. Những câu chuyện hẹn hò, yêu đương của công dân đô thị vốn trước nay được coi xưa như Trái Đất bỗng được đón đọc đến mức “Modern Love” biến thể từ phiên bản podcast cho đến hai mùa phim truyền hình trên Amazon.
Phức cảm toàn cầu
Thú nhận là tôi theo dõi không thiếu số nào của Modern Love trên tờ New York Times. Nó giống một kiểu tâm lý trị liệu cho những kẻ dù muốn hay không cũng đang ở trong guồng quay bận rộn và biến động như thị trường chứng khoán của đời sống tình yêu thời hiện đại. Ngày hôm nay tôi còn thù ghét đàn ông sau một mối quan hệ be bét, ngày hôm sau đã đọc được về cô Samatha nào đó cũng trải qua tình huống tương tự. Ngày hôm nay tôi còn đang căng não đấu trí với một anh chàng tử tế nhưng lại cũng rất ỡm ờ trong mối quan hệ tình cảm, ngày hôm sau một cô Lisa nào đấy cũng viết cả một tiểu luận 800 từ để kể về mối quan hệ “trên tình bạn dưới tình yêu” của mình.
Tóm lại sau rất nhiều ngày hôm nay và ngày hôm sau như vậy, tôi nhận ra sự trầy da tróc vẩy trên tình trường của mình cũng chẳng khác mấy của người khác, miễn là họ sống trong cùng thời đại của tôi, với tôi. Dù họ có đang gà gật trên chuyến tàu điện ngầm lúc 7 giờ sáng, hay chen chúc hú còi trên chiếc xe máy ở một đô thị Châu Á đông dân, thì hóa ra họ cũng dùng một vài công cụ giao tiếp giống nhau, cùng xài một ứng dụng hẹn hò, cùng tiếp cận những mối quan hệ tình cảm theo những công thức nhất định, cùng nếm đủ hỉ nộ ái ố (và tình dục) – hệ quả của những công thức đó. Hạnh phúc hay đau thương đến mấy cũng chỉ là phức cảm (gần như) toàn cầu mà thôi.
Mà sự nhận ra này nó an ủi lắm! Nếu bạn cứ ngồi mãi trong cái hộp chỉ phản chiếu về bao cuộc hẹn thất bại, những mối quan hệ từ nồng cháy trở thành nguội lạnh rồi tắt ngúm, những người từng là kẻ gần gũi nhất trong cuộc sống bỗng trở thành người dưng từ đời thực đến trạng thái “unfriend” trên mạng xã hội, tôi cá chẳng chóng thì chầy bạn cũng sẽ kết nối chúng lại chỉ để đưa ra kết luận chung cuộc rằng chắc mình là kẻ vô vọng nhất của thế giới tình yêu hiện đại này. Nhưng khi biết đâu đó trên quả đất, cũng có ai đó ngồi yên vị trong cái hộp của họ và thở ra cùng một lời than vãn, thì trạng thái tuyệt vọng ấy lại trở nên dễ tiêu hóa hơn hẳn. Bản chất loài người là đám đông và bầy đàn, và nếu thứ tâm lý này có mặt nguy hiểm là khiến bạn trở thành một kiểu nhân bản hành vi của những người khác, thì nó may ra cũng mang đến lợi ích trong việc khiến bạn cảm thấy không còn là người đơn độc trong sự trớ trêu của ái tình. Chỉ nội thông điệp ấy cũng đã đủ để chúng ta đứng dậy phủi bụi và tiếp tục lao mình vào sự hỗn độn đó.
Hỗn độn đến đâu?
Năm 2017, Drake Doremus làm cả một bộ phim có cái tên Newness để điện ảnh hóa sự hỗn độn ấy. Một anh chàng dược sĩ đẹp trai một đời vợ người Mỹ và một cô gái người Tây Ban Nha cùng sống ở Los Angles. Sau khi cùng trải qua cuộc hẹn hò tệ hại trong một buổi tối, họ ức chế đến mức muốn quẹt ngay một ai đó để cữu vãn tối cuối tuần của mình. Tất nhiên vì là hai nhân vật chính nên họ quẹt phải nhau, nhận ra đây chính là kiểu người giống mình. Từ nỗ lực cứu vãn trở thành buổi hẹn hò lãng mạn, từ mưu cầu tình một đêm không kì vọng trở thành mối quan hệ nghiêm túc. Những thước phim về sau đúng là kiểu người ta sẽ tìm thấy ở nhiều bộ phim khác của Drake Doremus: diễn tả khoảnh khắc hạnh phúc của một mối tình bằng chuỗi chuyển cảnh liên tục trên nền một bản nhạc lãng mạn của Dustin O’Halloran và những mẩu hội thoại vui vẻ, ngẫu nhiên. Những giai đoạn của mối quan hệ có thể kéo dài nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần, nhiều tháng, nhưng hai phút trong phim của Doremus cũng là đủ.
Phần còn lại của bộ phim? Là cách hai nhân vật cật vấn nhau và cật vấn chính mình rốt cục họ yêu nhau vì điều gì, và không nên yêu nhau vì điều gì; là những thanh tầng xấu xí của cãi vã, xung đột, hiểu lầm, xa cách và xao nhãng. Hai con người này nhận ra họ yêu nhau. Và vì yêu nên mới chán nhau. Cơ thể nhau họ đã thuộc, những câu chuyện khai mở ngóc ngách quá khứ thì cũng chỉ đến thế, những thói quen ăn uống tụ tập bạn bè vào cuối tuần thì chỉ lặp đi lặp lại cùng một kiểu. Càng chán nhau thì họ càng nhớ cảm giác hồi hộp thích thú với những cuộc hẹn nhanh chóng vội vã từ những cái quẹt trên ứng dụng. Và ngược đời, để cứu vãn mối quan hệ, để kéo nó ra khỏi vùng lờ nhờ không biến động chẳng thăng hoa, họ đồng tình tốt nhất cả hai nên tải lại app về điện thoại và chính thức định danh “mối quan hệ mở”.
Nhiều khán giả chê Doremus tham lam khi lồng ghép quá nhiều giao diện của tình yêu hiện đại vào cùng một bộ phim. Tôi tưởng tượng đây là những người hiếm hoi gặp may trên tình trường, có nghĩa chẳng có gì mờ ám, bất thường trong quá trình yêu đương của họ. Đời xưa miêu tả tình yêu thế nào, thì đời nay họ cũng sống trong viễn cảnh như vậy. Số khán giả còn lại, họ thích điên cuồng Newness, chấm cho nó số điểm rất cao trên Rotten Tomatoes, nói nó xứng đáng với giải thưởng lớn của Liên hoan phim Độc lập danh tiếng năm đó. Đây có lẽ là những người thực sự nếm trải đầy đủ sắc thái cung bậc của sự lãng mạn đương thời, nếu không đời nào họ có thể đồng cảm với những nhân vật có vẻ cả thèm chóng chán, tìm thấy tình yêu trong đời rồi mà vẫn còn thấy chưa đủ, chưa trọn vẹn, chưa thỏa mãn.
Dù khen hay chê, thì cũng phải công nhận Doremus chẳng làm quá tí nào, và mối quan hệ mở cũng chẳng phải sản vật của thế kỷ 21 như nhiều người lầm tưởng. Một trong những mối quan hệ mở danh tiếng nhất thế giới thuộc về hai triết gia người Pháp Jean-Paul Sartre và Simone De Beauvoir vào những năm 1930. Một người nổi tiếng về thuyết hiện sinh hiện đại. Một người khai phóng tư duy nữ quyền. Cuộc hôn phối cho hai tư tưởng ấy là lý giải gọn gàng nhất về việc tại sao nhiều người tìm đến mối quan hệ mở, có nghĩa tình yêu chỉ nên là tự do cảm xúc chứ không phải cái mác của ràng buộc. Với hai nhân vật trong Newness, thấy người yêu đi cùng người khác và biết họ làm tình với người khác kích thích mưu cầu sở hữu của tình yêu và càng thấy người yêu mình hấp dẫn hơn. Với Sartre và De Beauvoir, mối tình này là phép thử của sự tự do khám phá chính mình, từ tình cảm đến tình dục, từ giải phóng cơ thể cho đến giải phóng tinh thần.
Một nửa ở đâu?
Dù mục đích là gì, luật lệ áp dụng ra sao với từng cặp đôi như vậy, theo tôi tất cả số họ đều chẳng chật đi khỏi những gì Plato từng nói mấy nghìn năm trước. Đại loại ông lý giải tình yêu đến từ việc ai đó được sinh ra cũng là thực thể khiếm khuyết, chỉ còn một nửa. Nửa còn lại nằm ở ai đó trên quả đất, tìm được họ là tìm được “một nửa” của chính mình. Tìm được họ là tìm thấy tình yêu. Khám phá đến mấy thì chẳng qua cũng chỉ xuất phát từ cùng khao khát tìm kiếm một người họ không thể sống thiếu. Nếu hệ quả của mối quan hệ mở là mất lòng tin, là đổ vỡ và tổn thương, thì đó cũng là cái giá họ sẵn sàng trả để tìm thấy “cái gì đó thiếu thiếu” trong mối quan hệ của mình. Nếu gặp may mà họ tìm ra cái lỗ hổng đó mà lấp vào và yên phận yêu nhau, thì xin lỗi những cái đầu bảo thủ, “open relationship” chắc chắn không phải ý tưởng tồi.
Nhưng ô kìa, mối quan hệ mở cũng chỉ là một mảnh ghép của bức mosaic tình yêu thời hiện đại mà thôi. Bức tranh ấy hỗn độn đến mức nếu Plato mà sống ở thế kỷ 21 chắc chỉ có nước sốc văn hóa. Nói như nhà xã hội học Eva Illouz thì công dân đương đại coi chuyện tình yêu và hò hẹn chẳng khác gì bàn tiệc buffet. Mà ăn buffet như thế nào thì bạn biết rồi đấy. Muôn vàn lựa chọn, ăn cả ngày không hết, nhưng vấn đề là thời gian ăn chỉ có giới hạn nên bạn phải ăn vội để còn ăn tiếp, và cũng phải xem cái món bạn thích có còn nhiều không, có khi phải canh me rình rập không người khác lại cũng lấy những món ấy. Giới nghiên cứu đổ lỗi cho chủ nghĩa tư bản, thói quen của chúng ta trên cương vị một người tiêu thụ nghiễm nhiên bão hòa với thói quen trong mối quan hệ tình cảm. Tâm lý khi tiêu thụ thế nào, thì nó lặp lại tương tự với tâm lý khi chọn người để yêu: đòi hỏi, so sánh những lựa chọn, luôn cố gắng giành giật tìm kiếm những lựa chọn tốt hơn, tốt nhất, lý trí có ích hơn cảm giác nội tại.
Những ứng dụng hẹn hò trở thành một kiểu kệ hàng, sự đa dạng về xu hướng tình dục và những tư tưởng mới như nữ quyền hay bình quyền cũng chẳng khác nào xuất khẩu nhập khẩu để mang đến càng nhiều lựa chọn hơn. Xưa rồi diễm mục đích tiên đề của những mối quan hệ là để kết hôn, sinh con, sống hạnh phúc đến già. Giờ hỏi năm người bạn của tôi thì ít nhất ba người có bố mẹ ly hôn, lại thêm một niềm tin vụn vỡ nữa với hôn nhân. Nhưng yêu thì vẫn quan trọng và những mối quan hệ lãng mạn thì vẫn là nhu cầu tự nhiên của loài người, chỉ có điều, bên cạnh những người cần yêu chỉ vì để yêu, vẫn còn đâu đó thứ liên đới giữa những mối quan hệ tình cảm và cảm giác có giá trị trong xã hội và được công nhận bởi đối phương. Và vì những định kiến giới ngày càng thu hẹp nên người ta cũng càng thấy bớt cần nhau theo cái cách “về lâu về dài”, khi cảm xúc đam mê của giai đoạn đầu tình yêu chết yểu, chẳng có gì ràng buộc giữa hai người để mà không kết thúc nó cho những sự lựa chọn khác.
Thực tế này vừa là điềm may, vừa là lời nguyền. May là bởi tôi biết biển còn nhiều cá. Lời nguyền là bởi tôi không biết bơi. Dò dẫm chỗ nước nông thì còn được, ít cá cũng được, nhưng để bơi xa thì chắc chưa tìm được con cá nào tôi chắc không kiệt sức thì cũng sặc nước. Càng có nhiều lựa chọn thì một câu chuyện tình yêu thời hiện đại càng thêm giật gân, đôi khi tăng động quá đến phát mệt. Nhưng ngay cả hai nhân vật của Drake Doremus cuối cùng cũng phải nhận ra, rằng chúng ta sống trong không gian hai chiều của không chỉ lãng mạn yêu đương mà còn khao khát tự do “đầy tính đương đại” của chủ nghĩa cá nhân; và rồi cũng đến lúc chúng ta phải lựa chọn. Hoặc cái này hoặc cái kia. Hoặc cả hai nhưng ở phiên bản chắp ghép, thỏa hiệp.
