Tại Nhật Bản, một trong những quốc gia có tỷ lệ người sống một mình và cô lập cao bậc nhất thế giới, từ nhiều năm nay đã hoạt động dịch vụ lắng nghe tâm sự, hay dân bản địa vẫn quen gọi là dịch vụ “cho thuê tai”. Không nhất thiết phải đưa lời khuyên, chữa lành hay kết nối lâu dài, nhiệm vụ trọng tâm của người “cho thuê tai” là lắng nghe – một nhu cầu tưởng chừng cơ bản nhưng đang dần trở nên xa xỉ trong xã hội hiện đại.
Câu chuyện “cho thuê tai” nghe qua có vẻ xa lạ, nhưng tại Việt Nam, một vài người đã bắt đầu kinh doanh dịch vụ này. Với 250.000 – 300.000 đồng cho một giờ được nói hết những u uất, mệt mỏi, những chuyện không thể kể với gia đình, người yêu hay bạn thân, mức giá ấy đang trở thành “liều thuốc tinh thần” cho không ít người trẻ.
Dù được gọi là “thế hệ kết nối”, gen Z lại lớn lên trong bối cảnh chia cắt cảm xúc, khi những cuộc trò chuyện thường xuyên bị thay thế bằng tương tác qua màn hình. Gia đình bận rộn, bạn bè vội vã, ai cũng có vấn đề của riêng mình. Trong sự thinh lặng kéo dài, dịch vụ lắng nghe trở thành “cứu cánh” cho tinh thần tức thời.
Một câu hỏi đặt ra: Tại sao họ không chọn tâm sự với người thân, bạn bè? Câu trả lời nằm ở chính đặc tính của người lạ: không ràng buộc, không phán xét, không phải gánh trách nhiệm về sau.
Người trẻ ngày nay ngày càng ý thức hơn về “vùng an toàn cảm xúc”. Họ hiểu rằng một lời bộc bạch không đúng lúc có thể dẫn đến tranh cãi, tổn thương hoặc bị hiểu lầm, đánh giá. Trong khi đó, việc nói với người lạ cho họ một khoảng trống tự do, nơi không ai cố “chữa lành” họ bằng lời khuyên sáo rỗng, không ai đòi hỏi phải mạnh mẽ. Việc được lắng nghe, không bị cắt ngang hay giảng giải, đang trở thành một nhu cầu thiết yếu. Một nhu cầu mà đôi khi, bạn thân, hoặc thậm chí người yêu, người nhà cũng không đáp ứng được.
Trong khi đó ở người thân, luôn tồn tại kỳ vọng và cảm giác nợ nần cảm xúc: “Họ đã giúp mình, mình không nên làm họ lo”, “Mình kể ra chỉ làm họ mệt thêm”, “Nếu nói ra, lỡ họ thay đổi cách nhìn về mình thì sao?”. Người lạ, ngược lại, giải phóng ta khỏi trách nhiệm giải thích. Không cần “giữ hình tượng”, không cần tính toán hậu quả. Ta được phép yếu đuối, ngớ ngẩn, ích kỷ, một cách vô hại.
Hơn nữa, trong thời đại mà quá nhiều mối quan hệ được duy trì bằng những lớp vỏ lịch sự, người lạ lại trở thành nơi trú ẩn thật thà hiếm hoi. Một phiên trò chuyện ngắn ngủi với người xa lạ, dù là qua tin nhắn, cuộc gọi hay một dịch vụ trả phí, đôi khi còn cho cảm giác gần gũi hơn cả trăm cuộc xã giao ngoài đời.
Cũng trong vài năm gần đây, người trẻ tìm đến ChatGPT như một nơi để “xả” cảm xúc. Họ nói chuyện với AI, viết nhật ký vào ô chat, chia sẻ những suy tư khó nói. Dù biết rõ đây không phải con người, họ vẫn tìm thấy ở đó sự phản hồi kiên nhẫn, không thành kiến, luôn có mặt. Và nhu cầu tìm chốn an trú tinh thần ấy không dừng lại ở việc tâm sự. Nhiều người trẻ thậm chí nhờ ChatGPT xem giúp lá số tử vi, bốc bài tarot, giải mã giấc mơ – đối thoại với nỗi bất an, tìm một lối thoát cho cảm giác lo lắng và bất lực về chính cuộc đời mình.
Điều này nghe qua thì có vẻ buồn cười, nhưng lại vô cùng thực tế. Nó cho thấy cảm giác bị cô lập đang ở mức báo động, khi con người dần đánh mất khả năng kết nối thực sự với nhau. Khi đó, một cỗ máy không mệt, không bận, không phán xét lại trở thành nơi nương tựa tạm thời. Tuy nhiên, vệc trò chuyện với AI hay thuê người lắng nghe đang phác họa một thực tế đáng quan tâm: Chúng ta đang khát khao sự kết nối đến mức phải tìm đường vòng, qua công nghệ hoặc tiền bạc, để chạm lại cảm xúc người với người.
Những dịch vụ cho “thuê tai”, những đoạn chat tâm sự với AI không xấu. Chúng là giải pháp ngắn hạn cho một thực trạng dài hạn: sự khó khăn trong việc bày tỏ và kết nối của con người trong một thế giới ngày càng đông đúc nhưng rời rạc. Những lỗ hổng cảm xúc không thể được lấp đầy chỉ bằng những cuộc nói chuyện thuê. Bởi sau mỗi lần “xả”, là một vòng trống rỗng mới lại bắt đầu. Sự thấu hiểu tạm thời ấy không thay thế được những kết nối thật, dù nó có dịu dàng và không phán xét đến đâu.
Có lẽ đã đến lúc xã hội cần nhìn sâu hơn vào nguyên nhân khiến thế hệ trẻ cảm thấy cô đơn đến mức phải “mua” lấy sự đồng cảm. Phải chăng chúng ta đang sống trong một môi trường mà cảm xúc bị tối giản thành gánh nặng, nơi việc giãi bày đồng nghĩa với yếu đuối, nơi người trẻ buộc phải tự xử lý những cú sốc tâm lý trong im lặng? Phải chăng những cuộc đối thoại thực sự đã trở thành điều xa xỉ, trong khi tin nhắn, tin thoại,… chỉ là các bản mô phỏng nửa vời của sự hiện diện? Và liệu rằng, xã hội có đang mặc nhiên chấp nhận điều này như “trạng thái bình thường mới” của giao tiếp hiện đại?
