Những con số gần đây lại cho thấy COVID-19 đang âm thầm quay trở lại. Tính đến ngày 24/5/2025, TP.HCM đã ghi nhận 79 ca mắc – gần gấp 3 lần trung bình 4 tuần trước, kèm theo đó là 2 trường hợp tử vong có bệnh nền. Trong khi đó, Hà Nội cũng không ngoại lệ, có 156 ca mắc chỉ trong vòng một tuần. Sự gia tăng này nhắc chúng ta rằng: Dù cuộc sống đã trở lại quỹ đạo, tâm thế chuẩn bị cho những biến cố từ dịch bệnh và thiên tai bất ngờ xảy đến là điều luôn phải sẵn sàng.
Dù trong lịch sử hiện đại, nhân loại từng trải qua các đợt bùng phát dịch bệnh như SARS năm 2002 – 2003, cúm H1N1 năm 2009 hay MERS năm 2012, nhưng chưa có một đại dịch nào trong thời đại toàn cầu hóa lại tạo ra ảnh hưởng nặng nề như COVID-19.
Từ cuối năm 2019, khi những ca bệnh đầu tiên xuất hiện ở Vũ Hán (Trung Quốc), không ai có thể ngờ rằng chỉ vài tháng sau, cả hành tinh sẽ chìm trong cơn bão dịch bệnh, với hàng trăm triệu người nhiễm bệnh và hàng triệu người tử vong.
Tại Mỹ, nhiều bang rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng, các bệnh viện dựng lều dã chiến để tiếp nhận bệnh nhân, trong khi số ca tử vong tăng vọt mỗi ngày. Ý và Tây Ban Nha, vào thời điểm đầu đại dịch, trở thành tâm dịch tại châu Âu với hình ảnh tang thương tại các nhà xác, nhà thờ và bệnh viện dã chiến dựng tạm trong các sân vận động.
Bên cạnh đó, các quốc gia như New Zealand, Hàn Quốc, Đài Loan, Úc đã chọn hướng đi đóng cửa hoàn toàn với thế giới bên ngoài và triển khai các biện pháp truy vết, xét nghiệm diện rộng và kiểm soát dịch rất chặt chẽ. Những nỗ lực sớm và quyết liệt giúp họ hạn chế được phần nào thiệt hại trong những giai đoạn đầu.
Trong thời gian đó, các hệ thống y tế công cộng trên toàn thế giới đều phải đối mặt với thử thách chưa từng có. Nhiều quốc gia rơi vào tình trạng thiếu hụt trang thiết bị y tế, nhân lực, và thậm chí cả thuốc men. Hệ thống chăm sóc sức khỏe quá tải khiến không ít người không được điều trị kịp thời. Những mất mát về sinh mạng khiến người dân toàn cầu cảm thấy bất lực và lo sợ.
Tuy nhiên, giữa bức tranh ảm đạm đó, hy vọng vẫn hiện diện. COVID-19 cũng là cú hích mạnh mẽ thúc đẩy sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ toàn cầu. Chưa từng có loại vaccine nào được nghiên cứu, thử nghiệm và phân phối với tốc độ “thần tốc” như vaccine ngừa COVID-19. Chỉ trong vòng chưa đầy một năm, hàng loạt loại vaccine đã được cấp phép khẩn cấp và nhanh chóng triển khai tiêm chủng trên diện rộng.
Có thể nói, đại dịch COVID-19 đã để lại cho chúng ta nhiều bài học đắt giá mà đến nay vẫn cần được ghi nhớ và vận dụng. Trong đó, bài học đầu tiên và sâu sắc nhất chính là cách con người đối xử với thiên nhiên, động vật và môi trường sống.
Các nhà khoa học cho rằng virus SARS-CoV-2 có khả năng bắt nguồn từ loài dơi và có thể đã lây sang người thông qua một vật chủ trung gian. Đây không phải là lần đầu tiên một virus nguy hiểm khởi nguồn từ sự tiếp xúc gần gũi và thiếu kiểm soát giữa con người với các loài hoang dã. Trước đó, SARS (2002) được cho là lan truyền từ cầy hương và MERS (2012) liên quan đến lạc đà.
Hành vi “ăn uống vô tội vạ”, coi thường nguyên tắc an toàn sinh học, cùng với việc tàn phá môi trường sống của động vật hoang dã, đã mở ra cánh cửa cho các mầm bệnh vượt qua rào cản loài và truyền sang con người. Khi chuỗi sinh thái bị phá vỡ, động vật bị săn bắt, buôn bán và tiêu thụ thiếu kiểm soát, đó là lúc các loại virus tưởng chừng “ngủ yên trong rừng” bắt đầu tìm cách thích nghi với vật chủ mới.
Bài học thứ hai chính là tầm quan trọng của việc rèn luyện sức khỏe thể chất và tinh thần. Hệ miễn dịch khỏe mạnh không chỉ đến từ thuốc men mà còn bắt nguồn từ những thói quen sinh hoạt đơn giản như ăn uống lành mạnh, ngủ đủ giấc, vận động đều đặn và giữ cho tâm lý ổn định.
Không ít người nhận ra rằng, trong giai đoạn cách ly và làm việc tại nhà, việc duy trì một lịch trình vận động – dù là chỉ tập luyện nhẹ tại chỗ hay đi bộ quanh nhà – cũng giúp cơ thể dẻo dai và tinh thần được minh mẫn hơn. Việc rèn luyện sức khỏe không chỉ làm khi có dịch bệnh, mà cần phải được duy trì thường xuyên như “một lá chắn tự nhiên” giúp con người sẵn sàng ứng phó trước mọi biến động của cuộc sống.
Tuy nhiên, khi COVID-19 tái xuất hiện, hình ảnh người dân đổ xô mua khẩu trang, thuốc men và tích trữ thực phẩm vẫn tái diễn tại nhiều nơi. Điều này khiến nhiều người đặt câu hỏi: Liệu chúng ta đã thực sự học được cách kiểm soát nỗi sợ hãi và chuẩn bị hiệu quả hơn, hay chỉ đơn thuần là phản xạ chạy theo đám đông?
Sự hoảng loạn không chỉ làm cho thị trường hàng hóa bị biến động mà còn gây áp lực không cần thiết lên hệ thống y tế và chính quyền. Việc lan truyền thông tin chưa kiểm chứng hoặc tin đồn thất thiệt trên mạng xã hội càng làm tình hình thêm phức tạp. Các chuyên gia y tế nhận định COVID-19 sẽ không biến mất hoàn toàn mà sẽ tồn tại như một loại virus đường hô hấp thông thường trong đời sống hiện đại. Điều này đặt ra yêu cầu về sự thích nghi lâu dài của xã hội.
Sự trở lại của đại dịch COVID-19 như một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng chúng ta đang sống trong một thế giới luôn biến động và đầy rủi ro. Chỉ trong vài năm qua, con người đã phải đối mặt không chỉ với dịch bệnh mà còn với thiên tai, biến đổi khí hậu, khủng hoảng kinh tế. Chính vì vậy, việc xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh, một hệ thống y tế vững vàng và quan trọng hơn cả là nâng cao ý thức cá nhân, không còn là chuyện của riêng ngành y tế hay chính phủ, mà là trách nhiệm chung của cả xã hội.
Tuy nhiên, sẽ là chưa đủ nếu chỉ trông chờ vào các giải pháp từ bên ngoài. Mỗi người trong chúng ta cần chủ động tự trang bị cho mình hành trang để ứng phó với mọi tình huống khẩn cấp – đó là kiến thức, kỹ năng và tâm thế vững vàng.
– Tránh tụ tập đông người khi không thực sự cần thiết, đặc biệt trong giai đoạn dịch bệnh có dấu hiệu lan rộng.
– Hạn chế du lịch tùy hứng, nhất là đến những nơi chưa rõ về tình hình dịch bệnh. Nếu buộc phải di chuyển do tính chất công việc, hãy chủ động cập nhật thông tin và thực hiện các biện pháp bảo vệ bản thân.
– Chuẩn bị một khoản dự phòng tài chính. Việc có sẵn một khoản tiết kiệm giúp bạn không rơi vào khủng hoảng khi bất ngờ mất việc, cách ly hoặc cần chi phí y tế.
– Điều cuối cùng là “Hiểu để không sợ”. Nỗi sợ chỉ thực sự đáng sợ khi ta không hiểu rõ về nó. Chính sự thiếu hiểu biết khiến con người dễ tin vào tin đồn, hoảng loạn và hành xử cực đoan.
Và nếu có một cách nào đó để “giải mã” nỗi sợ, thì đọc sách là một trong những con đường nhanh và hiệu quả nhất. Một vài đầu sách bạn có thể tham khảo:
– “Sapiens – Lược sử loài người” – Yuval Noah Harari là hành trình khám phá cách nhân loại vượt qua các khủng hoảng lớn trong suốt chiều dài lịch sử, từ nạn đói, bệnh dịch cho đến chiến tranh.
– “Nguồn gốc dịch bệnh” – David Quammen cung cấp góc nhìn khoa học về mầm bệnh từ động vật sang người, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều chỉnh lối sống và thái độ để chủ động ứng phó với các nguy cơ trong tương lai.
– “Hệ miễn dịch: Khám phá cơ chế tự phòng chữa bệnh của cơ thể người” – Daniel M.Davis mở ra cái nhìn toàn diện về sự vận hành của hệ miễn dịch, từ đó hiểu rõ cách cơ thể tự bảo vệ trước các tác nhân gây hại và rút ra bài học để sống khỏe mạnh, chủ động hơn.
Trong một thế giới luôn đổi thay, điều quan trọng không phải là đoán trước chuyện gì sẽ xảy ra, mà là sẵn sàng tinh thần để ứng phó. Khi mỗi cá nhân có những sự hiểu biết nhất định, sự bình tĩnh và lòng trắc ẩn, thì dù có đối mặt với bất kỳ biến cố nào, chúng ta cũng có thể vượt qua.
