Tháng 6 năm nay, ban nhạc The Velvet Sundown nổi lên như một hiện tượng nhờ những sản phẩm âm nhạc mang hơi hướng retro-pop của thập niên 60, đăng tải trên Spotify. Thậm chí, nhóm còn phát hành hai album “Floating On Echoes” và “Dust And Silence”, thu hút nhiều lượt nghe.
Nhưng đó là một ban nhạc không có thật. Mọi hình ảnh, bài hát, câu chuyện đều được tạo dựng nhờ AI. Mặc dù có thể xem đây là một cuộc thử nghiệm thông minh nhưng sự việc này làm dấy lên tranh cãi về việc thiếu minh bạch trong sáng tạo nghệ thuật. Sau đó, phần mô tả về The Velvet Sundown trên Spotify đã phải cập nhật lại, định vị nhóm là một ban nhạc AI.
Spotify gần đây cho biết đã xóa 75 triệu bản nhạc AI “rác” trong năm qua. Theo báo cáo tháng trước, Deezer cũng cho biết gần ⅓, tương đương 28% tổng số ca khúc được tải lên nền tảng này, được tạo hoàn toàn bằng AI.
Tất cả điều đó cho thấy: “Làn sóng” AI đã và đang càn quét qua các nền tảng phát nhạc trực tuyến, tạo nên những rung chuyển trong cách sáng tạo và tiếp nhận các sản phẩm âm nhạc. Do đó, việc dán nhãn AI lên các sản phẩm được đem ra thảo luận.
Vào tháng 9/2025, Spotify thông báo rằng họ đang hỗ trợ phát triển và chú trọng vào tiêu chuẩn công nghiệp mới về việc dán nhãn AI trong phần ghi nhận tác phẩm, được phát triển thông qua DDEX – một tổ chức quốc tế phi lợi nhuận thiết lập tiêu chuẩn cho việc trao đổi dữ liệu số, đặc biệt là ngành công nghiệp truyền thông.
Spotify cũng cho biết họ đang tập trung vào việc cải thiện các vấn đề liên quan đến vi phạm giả mạo và hệ thống lọc thư rác mới. Các bản cập nhật sẽ là bước thay đổi đầu tiên trong quá trình hỗ trợ gia tăng sự tin cậy cho hệ sinh thái âm nhạc, đảm bảo quyền lợi cho nghệ sĩ sở hữu bản quyền và người nghe.
Khi AI ngày càng được tích hợp sâu hơn vào quá trình sáng tạo âm nhạc, thách thức đặt ra là cân bằng giữa việc sử dụng sáng tạo hợp pháp với những áp lực về mặt đạo đức và kinh tế mà nó mang lại. Việc công khai thông tin, dán nhãn AI không chỉ làm sáng tỏ trách nhiệm của nền tảng mà còn mang đến cho người nghe những lựa chọn sáng suốt, cũng như bảo vệ nghệ sĩ mà họ ủng hộ.
Một nghiên cứu do Liên đoàn Quốc tế các Hiệp hội Tác giả và Nhà soạn nhạc (CISAC) cho thấy đến năm 2028, 24% doanh thu của người sáng tạo âm nhạc có thể bị đe dọa bởi sản phẩm từ AI. Tuy nhiên, phản ứng của ngành công nghiệp âm nhạc trước AI đến nay còn khá thiếu nhất quán, mang tính đối phó từng trường hợp riêng lẻ, “loay hoay” giữa các nền tảng quản lý và đáp ứng kỳ vọng của công chúng.
Apple Music đã từng gỡ bỏ bài hát viral “Heart on My Sleeve” vì sử dụng giọng hát giả mạo Drake và The Weeknd được tạo bằng AI. Nền tảng quảng bá nhạc indie SubmitHub cũng đã triển khai các biện pháp kiểm duyệt mạnh mẽ các sản phẩm do AI tạo ra, bằng cách nghệ sĩ phải khai báo nếu AI “đóng vai trò chính” trong quá trình tạo bài hát. Họ còn có công cụ “AI Song Checker” để những người kiểm duyệt quét file và phát hiện việc sử dụng AI.
Thông báo mới của Spotify lại bổ sung thêm một lớp tiếp cận khác. Spotify không cấm đoán tuyệt đối, mà chấp nhận việc nghệ sĩ sử dụng AI theo nhiều cách khác nhau trong sáng tác và sản xuất, miễn là không tìm cách gian lận.
Việc gắn nhãn AI và một loạt các biện pháp khác mà các nền tảng đã áp dụng không hẳn là không khả thi. Tuy nhiên, vấn đề ở chỗ họ cần có những tiêu chuẩn rạch ròi và thống nhất để phân loại sản phẩm AI, như: AI đã đóng góp ở đâu, giọng hát, tạo nhạc cụ, hay hỗ trợ hậu kỳ như mix&master? AI đóng góp bao nhiêu phần trăm trong tác phẩm? Nếu các hãng phát hành ký thỏa thuận cung cấp nhạc để huấn luyện AI, người nghệ sĩ – chủ thể sáng tạo thật sự – có được chia phần không?…
Chưa kể đến việc yêu cầu nghệ sĩ khai báo AI chỉ mang tính bề nổi. Không ai đảm bảo rằng phía sau, các hãng liệu có âm thầm bán dữ liệu, dùng nhạc nghệ sĩ để huấn luyện AI và không chia lợi nhuận cho những tác giả thực thụ không. Do đó, minh bạch phải được “cân đo đong đếm” cùng trách nhiệm, quyền lợi, đạo đức của các bên liên quan. Đó là điều không mấy dễ dàng.
Đối với người nghe, việc công bố sản phẩm AI có thể giúp họ nhận biết được mức độ “con người” và “thuật toán” trong một ca khúc, để quyết định bấm nghe hay không. Song, trên trang mô tả của The Velvet Sundown của Spotify, người nghe phải đào sâu nhiều lớp mới thấy dấu hiệu AI. Điều này cho thấy tính rạch ròi vẫn còn rất xa kỳ vọng. Ngoài ra, việc dán nhãn AI còn có thể trở thành cái cớ để các nền tảng streaming tha hồ “bơm” nhạc do thuật toán tạo ra, gây hỗn loạn thị trường âm nhạc.
Tóm lại, việc biến “tiêu chuẩn công bố AI” thành một dấu hiệu trực quan dễ nhìn thấy như một nhãn hoặc icon có thể bấm vào để xem chi tiết không hẳn là vô ích. Vì người nghe có quyền biết sản phẩm mình đang nghe được tạo bởi con người, hay thuật toán, hay cả hai. Ngoài ra, gắn nhãn AI là cuộc chơi công bằng cho những người sáng tạo nghệ thuật, để họ được ghi nhận một cách xứng đáng. Vấn đề là, phải tìm ra cách tối ưu nhất để đảm bảo quyền lợi các bên.
Mặt khác, cũng không thể coi AI là kẻ thù của nghệ thuật. Lịch sử âm nhạc cũng từng chứng kiến những cuộc tranh cãi khi công cụ mới xuất hiện như nhạc cụ điện tử synthesizer, auto-tune, thậm chí guitar điện,… rồi dần dà được chấp nhận trong việc sáng tác. Vì vậy, điều quan trọng là cách chúng ta sử dụng, mức độ chấp nhận và ứng dụng nó,…
Nếu được thiết kế rõ ràng, dễ thấy và cung cấp thông tin cụ thể, gắn nhãn AI sẽ là công cụ để xây dựng niềm tin, bảo vệ nghệ sĩ và khán giả, thậm chí kích thích những suy ngẫm sâu hơn về quá trình sáng tạo đằng sau những âm thanh họ yêu thích. Hay nói cách khác, gắn nhãn không chỉ để “cho biết”, mà để mở ra cuộc đối thoại giữa nghệ sĩ, công nghệ và khán giả về tương lai của âm nhạc.
